Anna Herbich "Dziewczyny z Wołynia"

Anna Herbich „Dziewczyny z Wołynia”, Znak Horyzont 2018, ISBN 978-83-240-4291-3, stron 288

Opis wydawcy: Dzieci przetrwały rzeź. Teraz opowiadają historię zamordowanych rodziców i dziadków.
Rozalia miała osiem lat, gdy schowana w piwnicy słyszała ostatnie słowa umierającej matki i siostry.
Zofia pamięta złowieszczą przestrogę – „Jutro ma was tu nie być. Będą mordowali". Tak ostrzega ich wiejska położna, Ukrainka. Nikt w to nie wierzy. Pogrom przetrwa jedynie garstka.
Teodora uczestniczyła we mszy, kiedy Ukraińcy zaatakowali kościół w Kisielinie. Uratowała się z płonącej dzwonnicy. To jest jej pierwsze spotkanie z banderowcami. Niestety nie ostatnie.
W 1939 roku sielskie życie na Wołyniu się kończy. Polska upada, zmieniający się okupanci sieją postrach. Jednak największe zagrożenie przychodzi ze strony, z której nikt się tego nie spodziewał. Sąsiadów. Kumów. Ukraińców. Wiedzeni banderowską wizja Ukrainy zaczynają mordować Polaków. Wołyńskie dziewczęta były jeszcze dziećmi, gdy rozpoczął się pogrom. Widziały śmierć rodziców, braci, sióstr i rzeź całych wsi. Słyszały błagania bezbronnych ofiar opętanych szałem mordu Ukraińców. Z dnia na dzień straciły nie tylko najbliższych, ale również swoją ojcowiznę.

Anna Herbich za swoje bohaterki ma zazwyczaj kobiety zwykłe – niezwykłe. Dlaczego tak uważam? Ponieważ w większości przypadków nie mówi się o nich głośno. Większość z nich pewnie minęlibyśmy na ulicy, nie wiedząc nawet, że te starsze panie są świadkami historii; że to, czego my uczyliśmy się z podręczników, one przeżyły, były tego obserwatorkami lub uczestniczkami; że ich doświadczenia nierzadko mają wymiar tragiczny, traumatyczny, a pod powiekami noszą straszne obrazy, których wymazać z pamięci się nie da, choćby się bardzo chciało. Tak jest właśnie z bohaterkami „Dziewczyn z Wołynia”. 

Wołyń to kraina, która spłynęła krwią Polaków masowo mordowanych przez swoich ukraińskich sąsiadów w czasie II wojny światowej. Krwią są również wypełnione osobiste historie przedstawionych przez autorkę kobiet. Najczęściej były małymi dziećmi, gdy ich życie zmieniało się na zawsze, gdy traciły najbliższych członków rodziny, a ich sielska mała ojczyzna stawała się ziemią utraconą n zawsze. Widziały rzeczy, jakich nigdy nie powinno oglądać żadne dziecko…

Tę książkę Herbich czytało mi się chyba najtrudniej. Gdy myślimy o Wołyniu, najczęściej pewnie mamy przed oczami obraz ogólny, „globalny”, jeśli to dobre słowo. Tymczasem „Dziewczyny…” to historie pojedynczych osób, rodzin, które porwał krwawy żywioł. To straszne uświadomić sobie, że sąsiad potrafił zamordować sąsiada, z którym żył w zgodzie wiele lat; że ogarnięci ideologią wolnej Ukrainy jej mieszkańcy uznawali, że droga do tego celu wiedzie przez fizyczną eliminację Polaków. A jeszcze straszniejsze jest chyba to, do jakich metod się oni uciekali – samo odebranie życia nie wystarczało, wcześniej okaleczano, w ruch szły siekiery, widły itp.; można odnieść wrażenie, że nie było okrucieństwa, do którego by się nie posunięto. Nie oszczędzano nikogo: ani kobiet, ani niemowląt…

Bohaterki „Dziewczyn z Wołynia” przetrwały, ale nie zapomniały. Należy im się wielka wdzięczność i szacunek. Swoim życiem dawały świadectwo, działając na rzecz prawdy historycznej.  

Za możliwość przeczytania bardzo dziękuję Wydawnictwu Znak.