Monika Jaruzelska "Rodzina"

Monika Jaruzelska „Rodzina”, Czerwone i Czarne 2014, ISBN 978-83-7700-146-2, stron 320

Gdy zaczynałam lekturę „Rodziny” Moniki Jaruzelskiej, stawały mi przed oczyma obrazki z niedawnego pogrzebu generała Wojciecha Jaruzelskiego. Nie chcę się tutaj wikłać w ocenę jego decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego oraz całokształtu działalności politycznej, ale uważam, że pogrzeb nie jest odpowiednim miejscem na takie protesty, jakie wówczas zorganizowano. Ja patrzyłam na to z punktu widzenia rodziny generała: oni żegnali bliskiego sobie człowieka, męża, ojca, dziadka - starego, schorowanego, który wreszcie przestał cierpieć. Patrzyłam na Monikę Jaruzelską, która po przeczytaniu „Towarzyszki panienki” w jakiś sposób stała mi się bliższa; patrzyłam na jej syna Gucia, zastanawiając się, jak oni muszą się czuć w takiej sytuacji i było mi zwyczajnie, po ludzku przykro, że nawet w obliczu śmierci i ostateczności, zabrakło godności, że nie było ciszy nad tą trumną. „Rodzina”, druga wspomnieniowa książka Jaruzelskiej, kończy się w lutym 2014 r.; teraz jej puenta, wobec tej życiowej, byłaby na pewno inna.

W „Towarzyszce panience” Jaruzelska skupiła się na swoim życiu od dzieciństwa po chwilę obecną; w „Rodzinie”, jak sam tytuł wskazuje, na pierwszym planie znajdują się relacje rodzinne, zarówno jej samej z rodzicami, jak i rodziców z jej dziadkami, oraz autorki z synem i życiowym partnerem. Układ i forma podobne są do tych przyjętych w poprzedniej publikacji, czyli śledzimy retrospekcje, migawki z przeszłości i teraźniejszości, bez konkretnego klucza i porządku, co nie znaczy, że chaotyczne i bez sensu. I tym razem przynosi to komfort czytania, bez jakiegokolwiek znużenia, choć oczywiście trzeba lubić tego typu lektury, żeby je docenić. Dużo też zależy od tego, co chcemy z niej wynieść i jakie mamy oczekiwania. Moje zostały zaspokojone.

W mojej opinii „Rodzina” jest jednak trudniejsza w odbiorze, jeśli chodzi o samą treść, czyli samą esencję. Można było odnieść takie wrażenie już w „Towarzyszce...”, a tutaj zostało to jeszcze bardziej uwypuklone, że rodzinę generała tworzyły trzy samotne wyspy. Każde z nich tkwiło tak naprawdę w swoim świecie, które nie potrafiły się prawdziwie połączyć, a jeśli już pojawiały się chwile wspólnoty, to zdarzało się to rzadko. Nakładał się na to jeszcze brak umiejętności mówienia o uczuciach i ich okazywania. Ojciec pochłonięty polityką, przez większość czasu nieobecny, a gdy był, nie potrafił się zdobyć na czułość, ukształtowany przez surową przeszłość; raczej starał się nadrabiać wtedy zaległości w wychowywaniu, na co napotykał opór, zwłaszcza że i metody wybierał niezbyt właściwe, głównie porównywanie z innymi. Matka zajęta własnymi sprawami, polityce w ich życiu przeciwna, pewna, że ona ich zniszczy. Z takiego związku: ona, on i ta trzecia – władza – nie mogła powstać w pełni szczęśliwa rodzina. I nie powstała. Jaruzelska sama stwierdza, że jej rodzice nie byli idealni, siebie także traktując krytycznie i od ideału się odżegnując. Najbardziej przejmującym i smutnym zarazem jest flesz z jej próby samobójczej, gdy miała dwadzieścia lat.

W zasadzie można się dziwić, ale też podziwiać, że będąc wychowywaną w dość chłodnym domu, potrafiła się od tego odciąć o tyle, że sama stara się być matką „uważną”, mając świadomość, że „emocjonalne zaniedbanie dziecka jest nie do nadrobienia” (str. 313). Może znaczenie miał tutaj fakt, że mimo wszystko czuła jednak miłość rodziców, a może to silny związek z babcią wyposażył ją w zdolność kochania i odczuwania. Pomogła też analiza tych relacji: „Moja siła polegała na przetrwaniu przy tak silnych dwóch osobowościach, jakimi byli rodzice. Polegała na byciu w rodzinie postacią drugoplanową. Jednak im więcej milczałam, byłam w ukryciu, tym więcej widziałam, słyszałam i analizowałam. Zza kulis widać więcej, niż ze sceny” (str. 314).

Wiem, że nie wszystkim ta książka może przypaść do gustu, bo co ich interesują wynurzenia córki polityki, odpowiedzialnego za tyle zła. A ja Monikę Jaruzelską szanuję i cieszę się, że miałam możliwość jeszcze raz zajrzeć do jej świata.   

Wyzwania: „Nie tylko literatura piękna...”, Polacy nie gęsi”.