Iza Michalewicz "Rozpoznani"

Iza Michalewicz, Maciej Piwowarczuk „Rozpoznani. Powstanie Warszawskie. Prawdziwe historie ludzi z powstańczych kronik z 1944 roku”, Agora, Muzeum Powstania Warszawskiego 2014, ISBN 978-83-268-1343-6, stron 248

Wielkimi krokami zbliża się siedemdziesiąta rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego, a wraz z nią przybywa na naszym rynku publikacji dotyczących tego rozpaczliwego, wojennego zrywu żołnierzy Armii Krajowej i mieszkańców stolicy. I dobrze; jestem zwolenniczką tezy, że o tamtych wydarzeniach powinno się pisać – czytać – mówić – jak najwięcej. Po to, by pamiętać, że ci wszyscy młodzi ludzie walczyli nie tylko dla siebie, ale także dla nas.

Powstanie Warszawskie ma swoje Muzeum i to właśnie ono zorganizowało w 2013 r. i prowadzi nadal akcję „Rozpoznaj”.

Zwróciło się nie tylko do historyków i varsavianistów, ale także do internautów z prośbą o wszelkie  

str. 246-7

informacje o osobach, które zostały utrwalone na powstańczych kronikach filmowych, kręconych przez Biuro Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. Do premiery filmu ustalono tożsamość stu trzydziestu osób, które się w nim pojawiły. Obraz „Powstanie Warszawskie” „to pierwszy na świecie dramat wojenny non-fiction w całości zmontowany z filmów dokumentalnych, zrealizowanych w czasie walk 1944 roku. Muzeum zaprosiło do współpracy znakomitych twórców, dzięki którym ten projekt, bez precedensu w skali światowej, mógł ujrzeć światło dzienne. Efektem ich pracy jest 80 minut pokolorowanego, poruszającego filmu, który ukazuje Powstanie z niespotykanym dotąd realizmem” (str. 5, ze wstępu Jana Ołdakowskiego). Część z rozpoznanych bohaterów filmu poznajemy dzięki niniejszej publikacji. Jest ona niezwykle cenna z dwóch powodów: po pierwsze, daje świadectwo osób tkwiących w samym centrum walk; po drugie, przestawia ich powojenne losy.

str. 154-5

Stanisław Firchał nigdy nie opowiadał o swojej powstańczej historii. Ślub Alicji Treutler i Bolesława Biegi odbył się w składzie papierniczym i został sfilmowany; zamiast obrączek były kółeczka do zawieszania zasłon. Wanda Traczyk-Stawska, pseudonim Pączek, dostarczała listy z wyrokami śmierci. Wojciech Luterek trafił do konspiracji, gdy miał piętnaście lat. Zygfryda Otwinowska uczyła na tajnych kompletach. Aleksander Zubek pamięć o walce przechowuje w postaci kilku obrazów. Witold Kieżun, pseudonim Wypad, w tym roku został doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kazimierz Mikos, mimo swoich czternastu lat, wyglądał jak mały chłopczyk. Osobny rozdział poświęcono operatorom, czternastu mężczyznom, dzięki którym mamy dziś możliwość zobaczenia, jak wyglądała powstańcza Warszawa.

Są książki, które po prostu trzeba przeczytać i myślę, że „Rozpoznani” z całą pewnością się do takich

str. 160-1

zaliczają. Jej najistotniejszą wartością jest to, że napisana jest z perspektywy jednostki. Autentyczność zaprezentowanych historii jest przejmująca; tutaj nie ma mowy o anonimowości i traktowaniu powstańców jako zbiorowości. Mamy niepowtarzalną szansę poznać ich bliżej. Siłą rzeczy treść tej książki nie ma prawa podlegać ocenie, przedstawię Wam zatem te okruchy – zdania, opisy – które najbardziej mnie poruszyły.

„W czasie Powstania myśmy nie płakali” (str. 38).

„Te przyjaźnie, powie Wanda, które zawiązywały się w Powstaniu, to zrozumienie wzajemne, wynikające z tego, że wszyscy byli bardzo młodzi – to wszystko było absolutnie niezwykłe. To był taki czas, kiedy ideały stały się ważniejsze od życia” (str. 57).

str. 216

„Generał Anders spotyka się z dziewczętami z Powstania we Włoszech (...). I popełnia nietakt, który Wanda zapamięta na lata: - Powiedział nam, że Powstanie było niepotrzebne. Że nie mogło się udać. Że nie mógł przyjść z pomocą i że zbyt wielką cenę musieliśmy zapłacić my, a przede wszystkim ludność cywilna. Nawet jeśli miał rację, to mógł nam tego oszczędzić. Bardzo go wtedy znielubiłam” (str. 60).

„Jak giniesz w walce, to jest taka adrenalina, że nie czujesz, że umierasz” (str. 63).

„Jednak nawet przez sekundę nie miałem poczucia zagrożenia. Byłem przekonany, że nic nie może mi się stać. Ale chyba ogromna większość z nas miała takie przekonanie” (str. 70).

„Całe miasto płonęło jak pochodnia. Rzeczywiście: pamiętam, że zareagowałem psychicznie. Nie

str. 102

wiem... wzruszeniem? Nie potrafię tego określić... Przerażeniem? Poczułem jakiś heroizm miasta. To uczucie zresztą towarzyszy mi do dziś. I kiedy o tym mówię, to głos mi się łamie. Bardzo jednak nie lubię tego, co z Powstaniem zrobiono. Bo gdy teraz się mówi „bohaterowie szli do Powstania”, to mnie krew zalewa. Nie było żadnych bohaterów. Myśmy byli zwyczajnie zmobilizowanymi ochotnikami, którzy złożyli przysięgę. A w rocie przysięgi było, że się wykona rozkaz nawet z poświęceniem życia. No to się wykonywało. I kropka. Wielu zostało bohaterami dopiero w trakcie Powstania” (str. 72).

„Siebie i innych powstańców nie przenosi do historii polskiej martyrologii. Nazywa ich „małymi bohaterami wielkiej wojny”. I niech tak zostanie” (str. 78).

str. 218-9

„Dzisiaj myślę, że byłem po prostu w miarę normalnym facetem, który poza okresem powstańczego entuzjazmu miał czas dbania o własne życie: o rodzinę, dom, dziecko. Żadne bohaterstwo – mówi. – Myśmy po prostu pragnęli jakiegoś spokoju. Najbardziej szlag mnie trafiał, że orzeł już nie ma korony” (str. 100).

„Niemal pięć lat okupacji sprawiło, że mieszkańcy Warszawy chcieli wolności. I chcieli zemsty. Za gwałt, jaki hitlerowcy zadawali im każdego dnia. (...) Powstanie musiało wybuchnąć, bo Warszawa miała dość terroru, hitlerowskich zbrodni i okrucieństwa” (str. 110).

„Żeby się cieszyli, że mają Polskę. Żeby ja kochali, tak jak ja kocham, niezależnie od wszystkich historii, jakie się dzieją – dobre i złe. Żeby czuli, że my walczyliśmy dla nich, z myślą o przyszłości. Nie tylko o sobie” (str. 119).

„Warto wspomnieć jednego z najwybitniejszych inżynierów, który wynalazł głębokie spawanie

str. 24-5

metali. Przypadkowo został złapany na placu Unii Lubelskiej. Nazywał się Stefan Bryła (...). Proszę sobie wyobrazić miarę patriotyzmu tego człowieka: nie powiedział, kim jest, i wolał pójść pod ścianę, żeby Niemców nie uzbroić – a nie mogli sobie poradzić z ciężkimi czołgami, żeby głęboko pospawać pancerze. Nie zdradził im, w jaki sposób mają to zrobić. Wolał zginąć” (str. 123).

I te zdjęcia. Celowo wybrałam te, na których powstańcy są uśmiechnięci...     

Wyzwania: „Czytamy książki historyczne”, Nie tylko literatura piękna...”, „Polacy nie gęsi”.