Bogna Ziembicka "Tylko dzięki miłości"

Bogna Ziembicka „Tylko dzięki miłości”, Otwarte 2014, ISBN 978-83-7515-180-0, stron 400

W katastrofie lotniczej giną najbliżsi Zuzanny Hulewicz; jej rodzice i siostra Justyna. Teraz jej cały świat sprowadza się do babci Jadwigi oraz mieszkańców dworu w Różanach: Hanki i Piotra. Zuzanna ma swoją tajemnicę: skrycie kocha się w Piotrze i marzy, by choć raz spojrzał na nią tak, jak na Hankę.

Zuzia ma szesnaście lat i choć z jednej strony brakuje jej rodziców, to z drugiej świat toczy się dalej i trzeba żyć, nawet jeśli wydaje się to niewłaściwe i bez sensu. Babcia zresztą dba o to, by dziewczynie nie brakowało zajęć i rozrywek. Jest przecież szkoła i nowe koleżanki, nawet jeśli początkowo czuje się wśród nich obca; są wizyty w Różanach oraz liczne podróże: Zuzia z babcią goszczą m. in. na olimpiadzie w Niemczech, płyną także do Egiptu. W czasie tych wojaży rodzi się nieśmiałe uczucie do brata koleżanki z pensji, Joachima, Niemca, który zarządza faktorią w Afryce. 

Świat Zuzanny zmienia się wraz z nadchodzącą nieubłaganie wojną. Czy tak dobrze jej znana rzeczywistość ma szanse przetrwać wobec przerażających planów tego małego krzykacza, którego widziały podczas igrzysk?

Uwaga, teraz wyjdzie na jaw moja czepialska natura, więc jeśli komuś nie spodoba się to, co napiszę, nie będzie mógł twierdzić, że nie ostrzegałam. Bogna Ziembicka jest autorką dwóch powieści z sielskim dworkiem w tle: „Droga do Różan” oraz „Wiosna w Różanach”, które nie tylko czytałam, ale nawet, w starszym wydaniu, mam w swoich zbiorach; cóż z tego, skoro nie pamiętam ich treści... I tu pojawia się pierwszy problem: „Tylko dzięki miłości” można czytać jako odrębną od tamtych romansów, z tym że pojawia się pewien element niedopowiedzenia, niektóre powiązania między bohaterami były dla mnie niejasne – zakładam, że ich wyjaśnienie znajduje się właśnie w tamtych tomach, bo ten, pod względem czasu akcji, powinien być pierwszy w kolejności. Tam pewnie historia Zuzanny była jakoś przedstawiona, więc w sumie pretensje mogę mieć tylko do siebie, że nie zajrzałam do nich przed rozpoczęciem tej lektury. Wprawdzie można na to nie zwracać uwagi, ale jednak odrobinę to przeszkadza.

Ale pomijając ten, w zasadzie, drobiazg, stwierdzam niestety, że pozostałe składowe fabuły wcale nie były lepsze. Jak pewnie wiecie, dwudziestolecie międzywojenne to moja ulubiona epoka w dziejach Polski, więc kiedy zobaczyłam w opisie słowa „klimatyczny Kraków lat trzydziestych”, możecie sobie wyobrazić, jak wielkie podekscytowanie poczułam.  Z przykrością mówię, że równie mocno się rozczarowałam. Atmosfery tamtych lat w tej książce po prostu nie ma. Cóż z tego, że autorka zamieściła artykuły z prasy lat trzydziestych, że gdzieniegdzie pojawiały się receptury kulinarne, skoro nie tędy droga. Początkowo wydawało mi się, że taka forma będzie walorem powieści. I byłaby, gdyby szło za tym coś więcej. Czytałam naprawdę wspaniałe książki, w których klimat międzywojnia wręcz kipiał z każdej strony, by przywołać „Upalne lato Marianny” Katarzyny Zyskowskiej-Ignaciak czy utwory Wiesławy Bancarzewskiej, zwłaszcza „Powrót do Nałęczowa”. Ziembicka nie udźwignęła realiów historycznych – choć nie wątpię, że wykonała solidną pracę; nie potrafiła odmalować ich tak, by dać wrażenie przeniesienia się w czasie: ja na pewno nie czułam się tak, jakbym trafiła do tamtego magicznego i niepowtarzalnego okresu, który tak bardzo chciałabym zobaczyć na własne oczy. Oczywiście, że pojawiały się epizody świadczące o warunkach, w jakich się żyło (choć raczej tym zamożnym, mogącym sobie pozwolić na opływanie w luksusy czy zagraniczne podróże), jednak wszystkie były powierzchowne? płytkie?, nie czułam w nich żadnej głębi, która pozwoliłaby wyobraźni wykreować gotowe obrazy. Muszę przyznać, że mając za sobą sporo lektur, także niebeletrystycznych, poświęconych latom 1918-1939, moje oczekiwania wobec fabuł w nich osadzonych zawsze będą ogromne – w przypadku „Tylko dzięki miłości” z żalem konstatuję, że potencjał tkwiący w epoce nie został wykorzystany. 

Problem miałam także z bohaterami. Narracja składa się z fragmentów dzienników Zuzanny i Joachima. Mężczyzna drażnił mnie swoją infantylnością, pisaniem o Zuzannie per „Z.” Lub później „Zazulka”; nienaturalna wydała mi się też siła uczucia do dziewczyny, której nie widział na oczy i z którą dzieliła go spora różnica wieku. Jego zachowanie w Afryce też nie świadczy, moim zdaniem, o jego dojrzałości, a jednocześnie chciałoby się rzec, że jak na typowego mężczyznę przystało, chciał mieć ciastko i zjeść ciastko – nie podobało mi się, jak traktował Almaz. W pamiętnikach obojga irytowała mnie skrótowość i płaskie opisy: „Nadal upały. Rano zrywałam fasolkę szparagową na przetwory” (str. 14) – to Zuzanna; u Joachima było tak: „Kilkugodzinna wędrówka brzegiem. Dwa przystanki na dzikiej plaży i kąpiel nago. Upał. Biały piasek. Poczucie wolności” (str. 16) albo „Zazulka nie dała mi żądnego znaku i nie wiem, czy zauważa moje zabiegi. Jest taka niewinna, taka dziewicza” (str. 262) – brrr... U niego jeszcze bym tę powierzchowność zrozumiała, gdyby we wszystkich wpisach był taki; to byłoby bardziej do rzeczy, bo chyba mało który facet zwierza się kartkom papieru. Ale gdy później zaczyna opisywać swoje uczucie do Z., żeby mi zgrzytały od tej mdlącej słodkości, bo nie znoszę takiego rozmazania u bohaterów literackich, zwłaszcza mężczyzn - lubię, gdy są konkretni i zdecydowani. Wracając do Zuzanny: jej pisanina typu „byłam, widziałam, zrobiłam” jest o tyle wiarygodna, że pewnie tak notowałyby codziennie wydarzenia nastolatki, ale na dłuższą metę było to męczące. Tym bardziej że czasem miałam wrażenie, że są dwie Zuzanny: ta pojmująca świat i rzeczywistość dosłownie, bezrefleksyjnie, i druga, skłonna do zamyśleń i poważnych rozważań nad życiem. Tych ostatnich przybywa – dzięki Bogu – wraz z jej dojrzewaniem i powagą czasów, które nadchodzą. Ale i tak, oceniając całokształt, nie polubiłam jej.  

Teraz będzie spoiler, więc można ten akapit pominąć. Mam też pretensje do autorki za zakończenie: pominęła wojenne życie Zuzanny, wiele rzeczy pozostawiła bez wyjaśnienia, tak jakby bardzo chciała już skończyć, bo nie miała pomysłów na rozwinięcie. Bądź też planuje następną powieść, koncentrującą się właśnie na czasach okupacji – szkoda tylko, że ja jej już raczej nie przeczytam. I jeszcze jedna rzecz; rozczaruje się ten, kto liczy na dzieje płomiennego romansu. Uważam, że opis wprowadza w błąd, sugerując położony nacisk na rodzące się właśnie uczucie bohaterów. Chyba tylko dlatego dotarłam do końca, bo liczyłam na niełatwą miłość Polki i Niemca w czasach, które nie sprzyjały takiemu związkowi. I znów się przeliczyłam, nie doczekałam się, bo tego związku także nie ma...

Przepraszam za ten mały wgląd do całości powieści, ale tym razem czułam, że muszę to opisać, by w pełni zaprezentować swoje stanowisko wobec powieści Ziembickiej. Rozpisałam się niemożebnie, gdyż nie uznaję argumentu „nie podobała mi się, bo nie”. Nie lubię pisać takich opinii, bo przede wszystkim nie znoszę się tak rozczarowywać: miała być świetna historia w moich ulubionych klimatach, a wyszła płytka opowiastka. Przykro mi, ale polecić nie mogę, wolałabym raczej szybko zapomnieć o tej książce.            

Wyzwania: „Czytamy książki historyczne”, „Czytamy powieści obyczajowe”, „Lata dwudzieste, lata trzydzieste...”, „Polacy nie gęsi”.