Małgorzata Warda "Dziewczynka, która widziała zbyt wiele"

Małgorzata Warda „Dziewczynka, która widziała zbyt wiele”, Prószyński i S-ka 2012, ISBN 978-83-7839-034-3, stron 320

Gdy niedawno recenzowałam najnowszą powieść Małgorzaty Wardy „Jak oddech”, uznałam ją za najlepszą powieść pisarki. Nie znałam wtedy jeszcze „Dziewczynki, która widziała zbyt wiele”. Teraz jestem świeżo po lekturze i już nie jestem tak pewna swojego zdania. Obecnie na pierwsze miejsce wysuwa się „Dziewczynka...”, choć jest inna, według mnie drastyczniejsza, brutalniejsza i wzbudziła jeszcze silniejsze uczucia. Ale obydwie mają jedną cechę wspólną: ich autorka wie, jak poruszyć czytelnika do głębi, jak nim wstrząsnąć, żeby długo nie mógł się pozbierać.

Ania i Aaron wychowują się bez ojca. Chłopiec jeszcze pamięta, co znaczy pełna rodzina, dziewczynka już nie. Ich matka, nie pogodzona z nagłą śmiercią męża, popada w depresję i świat przestaje mieć dla niej znaczenie. Jej kolejne pobyty w szpitalach dzieci spędzają u siostry ojca, Gabrysi. To tam rozegra się największy dramat ich życia.

Małgorzata Warda wyrasta na specjalistkę od trudnych motywów. Tym razem zajęła się kwestią przemocy domowej, tej sadystycznej, zwyrodniałej, niszczącej psychikę, pozbawiającej egzystencję sensu i wartości. Ślepota ciotki oraz zachowanie matki były dla mnie porażające i przerażające. Nie potrafię pojąć ich postępowania, nic ich nie usprawiedliwia; jedna pochłonięta miłością własną, druga znajdująca wygodny sposób ucieczki od rzeczywistości w chorobę. A przecież miała dla kogo żyć, dla kogo i o kogo walczyć, śmierć męża nie powinna być dla niej rozpadem świata, przecież „coś” po nim zostało, on żył w dzieciach. Ale... O tym, co robiła Gabrysia, też mogłabym dużo napisać, ale zdradziłabym treść; ci, którzy przeczytali, pewnie się domyślą, co mnie tak zszokowało.

A w skrzywionym świecie dorosłych dwoje dzieci, którym bardzo szybko przyszło poznać tę brudną i ciemną stronę życia, której żadne dziecko nigdy nie powinno doświadczyć. Ania i Aaron, oboje zagubieni; ona przywiązana do ciotki, ale brata kochająca ponad wszystko, on odpowiedzialny za nią do granic, których nikt nie miał prawa przekroczyć. Każde z nich na swój sposób będzie próbowało uporać się z traumą, inaczej pomóc samemu sobie. Przy niewielkim wsparciu otoczenia, które niby wszystko wiedziało, ale wolało nie widzieć, skutki będą marne.

W powieści autorka używa dwóch słów, które gdy chodzi o przemoc, wywołują we mnie od razu bunt, protest, sprzeciw, nie wiem, jakich słów jeszcze użyć, żeby wyrazić to z całą mocą. Te słowa to prowokowanie i ignorowanie. Nic, co robi ofiara przemocy, nie może być traktowane jako prowokacja, bo też nie ma usprawiedliwienia dla aktu brutalności. To sprawca jest winny i nie ma nic, co by wyjaśniało jego postępki. To one zawsze są i będą złem. A ignorowanie i przymykanie oczu zawsze może przynieść tragiczne następstwa, i na wyrzuty, że coś mogło się zrobić, czemuś zapobiec, często jest już za późno.

„Dziewczynka, która widziała zbyt wiele” nie jest powieścią do podobania się. Ona wywiera piorunujące wrażenie, bo jest przerażająco realna. Opowiada historię, o której jutro możemy usłyszeć w telewizji czy przeczytać w gazetach. I kolejny raz uświadamia, że piekłem może być drugi człowiek.