Carla Montero "Szmaragdowa tablica"

Carla Montero „Szmaragdowa tablica”, Rebis 2013, ISBN 978-83-7510-975-7, stron 673

„Szmaragdowa tablica” jest książką napisaną z rozmachem, tego nie można jej odmówić. Tajemnica goni tajemnicę; gdy jedne drzwi się zamykają, otwierają się drugie; tropy wiodą do wielu krajów, a wszystko zaczyna się jeszcze w XV wieku. Wtedy to Giorgione z Castelfranco stworzył obraz – „Astrologa”, ukrywając w nim sekret panowania nad światem. Nic więc dziwnego, że do jego poznania będą dążyć naziści, wierni poddani Hitlera. Po latach dzieło to wyzwoli obsesję u Konrada Köllera, kolekcjonera sztuki i partnera doktor Any Garcii-Brest. To właśnie jej zleci zadanie dotarcia do obrazu.

Wielowątkowość fabuły odsłania się nam dzięki kilkuwarstwowej narracji. Śledzimy współczesność i poszukiwania Any, z którą współpracuje Alain Arnoux, zajmujący się odzyskiwaniem skradzionych dzieł sztuki. Przewodnikiem po okupowanym Paryżu jest Sarah Bauer, której losy zetkną się z Georgiem von Bergheimem, oficerem SS.

Bardziej fascynująca była dla mnie właśnie ta druga część. Zdecydowanie lepiej czytało mi się o rzeczywistości tej młodej, żydowskiej dziewczyny, która poczuła to, czego nikt z tak szanowanej rodziny, jak jej, nie powinien nigdy poczuć do śmiertelnego wroga. Również major, przesiąknięty ideologią wdrukowaną przez swojego wodza, początkowo sam nie będzie umiał się odnaleźć we własnych uczuciach. To napięcie uczucia rodzącego się w tak niesprzyjających okolicznościach, działania Sarah i jej przyjaciół z ruchu oporu, sprawiły, że od tych fragmentów nie mogłam się oderwać. Częściowo wynika to też z faktu, że postać współczesna – Ana – na każdym kroku wyprowadzała mnie z równowagi. Jej mężczyzna jest starszy o 20 lat, zamożny i pewny siebie, więc musi mieć kobietę przystającą do jego statusu. Kształtuje ją na swoją modłę. Ana zmienia swój styl, porzucając dżinsy na rzecz kostiumów i szpilek, okulary zostają wyparte przez soczewki; ale nie tylko o warstwę zewnętrzną chodzi. Konrad traktuje ją lekceważąco albo z pobłażliwością, manipuluje nią dla własnych korzyści, a ona pokornie robi to, czego on sobie zażyczy, bo przecież go kocha, a jej życie z nim ma większą wartość, niż bez niego, bez własnego odbicia w jego oczach. W zasadzie do samego końca nie wzbudziła we mnie sympatii, denerwowały mnie jej wahania, to, że sama nie wiedziała, czego oczekuje; nie zrozumiałam też jej zachowania w kulminacyjnym momencie. Nie lubię takich bohaterek.

Powieść Carli Montero doskonale pasuje do innych opowieści o wojnie, zawierając spojrzenie na jeszcze jedno zagadnienie – rabowanie przez Niemców dzieł sztuki. Nie jestem w stanie pojąć, jak ludzie znajdujący przyjemność w zadawaniu tortur czy nie dostrzegający nic niewłaściwego w eksterminacji Żydów – w tym kobiet i dzieci, mogli postrzegać samych siebie za ludzi światłych, dla których liczyła się kultura i sztuka. Trzeba mieć umysł zwyrodnialca, żeby nie przejmować się także sposobem zdobywania nowych kolekcji. Jeśli chodzi o literackie świadectwa II wojny światowej, to zawsze będę czuć oburzenie, będę się bulwersować i z niedowierzaniem powtarzać za Zofią Nałkowską „Ludzie ludziom zgotowali ten los”.

„Szmaragdowa tablica” jest książką niebagatelnych rozmiarów. Nie będę ukrywać, że były momenty nużące, którymi czułam się zmęczona. Z drugiej strony miejscami zapominałam o wszystkim wokół; tak było, gdy Sarah zaczynała działać w ruchu oporu. I mimo że całość czytało się dobrze, przemienność czasów pozwalała na zachowanie świeżości i stopniowanie napięcia, to nie mogę niestety powiedzieć, że ta powieść mnie zachwyciła. Owszem, jest przyzwoicie napisana i dopracowana, ale nie należy do tych, o których mogę myśleć godzinami, roztrząsając szczegóły. Może na ogólne odczucia wpłynęłaby inna kreacja Any. Powtórzę więc: część dotycząca wojny jak najbardziej przypadła mi do gusty, ta współczesna, dążąca do wyjaśnienia zagadki „Astrologa” – już niekoniecznie. Cóż, znów liczyłam na więcej.             

Książka bierze udział w wzywaniu Trójka E-PIK.