Ayşe Kulin "Ostatni pociąg do Stambułu"

Ayşe Kulin „Ostatni pociąg do Stambułu”, Albatros 2010, ISBN 978-83-7659-144-5, stron 408

Głównymi bohaterkami „Ostatniego pociągu...” są dwie siostry Turczynki. Sabiha i Selva, wykształcone w duchu europejskim w szkołach chrześcijańskich, mają ojca, który uważa się za postępowego. Gdy jednak Selva zakochuje się w Żydzie, wychodzą na jaw uprzedzenia Fazila. Selva nie potrafi zrezygnować z miłości i po ślubie cywilnym wyjeżdża z mężem do Francji. Utrzymuje kontakt listowny z siostrą. Sabiha nie radzi sobie z zaistniałą sytuacją i swoim poczuciem winy. Gdy jednak wybuch wojna, niepokój całej rodziny wzrasta. Dyplomaci Turcji, w tym mąż Sabihy, walczą o utrzymanie neutralnego statusu państwa. Robią też wszystko, by ratować swoich obywateli z okupowanych terytoriów.

Powieść A. Kulin chciałam przeczytać od dawna ze względu na tematykę II wojny światowej oraz spojrzenie na nią z perspektywy innego kraju. Przyznaję, że nie wiedziałam zbyt wiele o udziale Turcji w wojnie, dlatego też sytuacje przedstawione w książce wydawały mi się niemożliwe i nierealne. Mam tutaj na myśli działania podejmowane przez przedstawicieli najwyższych władz tureckich i to, że okazywały się one skuteczne. Wiedząc, jak wyglądała okupacja w naszej ojczyźnie i jak Niemcy potrafili prześladować Polaków i Żydów, trudno było mi uwierzyć w to, że takie epizody mogły się kończyć tak, a nie inaczej. Posłowie pisarki wyjaśnia, że tak właśnie było w rzeczywistości. Wniosek z tego taki, że chyba powinnam się dokształcić.

Początek powieści czytało mi się źle. Mieszanie czasów i zdarzeń denerwowało, ale jeszcze dawało się znieść. Natomiast niesamowicie drażniły mnie dialogi, bardzo powierzchowne, płaskie i sztuczne, w których nie widziałam żadnych głębszych emocji, a przecież dotyczyły sytuacji trudnych, wywołujących najróżniejsze uczucia. Z czasem narracja się poprawiła, ale to dlatego, że wreszcie zaczęło się więcej dziać, wydarzenia biegły szybciej, pojawiło się większe napięcie w związku z rozwijającą się wojną. Autorka wprowadziła też więcej bohaterów, z ich własną historią. Ten przekrój przez różne warstwy społeczne, których reprezentanci mieli się wkrótce znaleźć w jednym miejscu, świadczył o wspólnocie losów i o tym, że metody nazistów dotykały każdego, niezależnie od stanu posiadania czy wykształcenia i stylu życia.

Nie potrafię stwierdzić jednoznacznie, czy „Ostatni pociąg do Stambułu” mi się podobał. Podejmuje temat jednego z największych konfliktów zbrojnych i kataklizmu dla ludzkości w dziejach, więc siłą rzeczy to nie jest sielska opowieść. Dominują w niej upokorzenia, strach, paniczne obawy, co przyniesie los w postaci decydujących o wszystkim Niemców czy kolaborujących z nimi Francuzów. Jednocześnie jest obrazem relacji rodzinnych, krzywd i wybaczania. Gdyby warsztat pisarski był bardziej dopracowany, nie miałabym żadnych zastrzeżeń. Z uwagi jednak na inny punkt widzenia, przedstawienie wojny przez pryzmat kraju neutralnego, lektura tej powieści jest na pewno doświadczeniem cennym.