Sławomir Koper "Życie artystek w PRL"

Sławomir Koper „Życie artystek w PRL”, Czerwone i Czarne 2013, ISBN 978-83-7700-067-0, stron 352

Grażyna Bacewicz, skrzypaczka i kompozytorka. Pochodziła z rodziny polsko-litewskiej. Była gruntownie wykształcona muzycznie. Mężatka z jednym dzieckiem, pracoholiczka.

Alina Szapocznikow – plastyczka i rzeźbiarka wielkiej urody z rodziny żydowskiej. Prekursorka feminizmu w sztuce plastycznej. Pomysłowa, pełna energii. Studiowała w Paryżu. Uznawana za jedną z najzdolniejszych, doceniona dopiero po śmierci.

Halina Poświatowska, jej życie obrosło legendami. Promowana przez Wisławę Szymborską. Ciężko chora na serce. Uważano, że czerpała natchnienie z rozpaczy po śmierci męża. Bywała złośliwa. Lubiła dbać o urodę. Odbiegała od wizerunku zwiewnej poetki, liczyło się dla niej po prostu życie.

Elżbieta Czyżewska – w wieku 9 lat trafiła do domu dziecka. Jej wykonanie „Kochanków z ulicy Kamiennej” do dziś podbija serca. Porzuciła status gwiazdy w Polsce, wyjeżdżając za mężem Amerykaninem. Pogubiona  w swoim życiu, autodestrukcyjna.

Mira Zimińska, współzałożycielka zespołu „Mazowsze”. Gwiazda kabaretu. W czasie powstania warszawskiego występowała, ale i pomagała w szpitalach. Znana z twardej ręki i dyscypliny, która jednak dawała efekty.

Anna German – Polka z wyboru. Z wykształcenia geolog. Miała szansę na karierę we Włoszech, czemu przeszkodził wypadek samochodowy. Najbardziej znana w krajach bloku wschodniego.

Kalina Jędrusik – inteligentna, wyprzedzająca epokę socjalizmu seksbomba. Gwiazda Kabaretu Starszych Panów. Prowokująca i niepokorna. Świetna w moim ukochanym „Lekarstwie na miłość”. Większości znana z niefortunnej sceny w „Ziemi obiecanej” Wajdy. Mężatka w związku otwartym ze Stanisławem Dygatem. Śpiewająca piosenki o wspaniałych tekstach (by wymienić tylko„Na całych jeziorach Ty”). Miała jedno, wielkie, niespełnione marzenie.

Agnieszka Osiecka – któż z nas nie zna jej wierszy, tkwiących w powszechnej świadomości jako piosenki... Z wykształcenia dziennikarka. Niepraktyczna w życiu codziennym. Czołowa poetka STS-u. Autorka książek, sztuk, której pasją byli mężczyźni.

Po książkę „Życie artystek w PRL” sięgnęłam z dużą ciekawością. Nie tylko dlatego, że jeden rozdział jest poświęcony Kalinie Jędrusik, do której mam słabość (do piosenek w jej wykonaniu w szczególności). Chciałam też poznać inne bohaterki. Fascynowało mnie, jak autor przedstawi ich biografie, na czym się skoncentruje.

Przyznaję, że sylwetki trzech artystek były mi już wcześniej znane. Czytałam biografie Kaliny Jędrusik, Agnieszki Osieckiej (łącznie z korespondencją z Jeremim Przyborą) i Elżbiety Czyżewskiej. W tych rozdziałach nie było dla mnie nic nowego, nic mnie nie zaskoczyło. Co wcale nie oznacza, że męczyłam się przy ich czytaniu. Jedynie opisując życie K. Jędrusik – moim zdaniem – Sławomir Koper za bardzo skupił się na tym, z czym pewnie większości kojarzy się ta aktorka i wokalistka (zgrzyta mi to słowo, ale inne brzmią jeszcze mniej adekwatnie), czyli na jej wyglądzie i uczynieniu z seksu jej znaku rozpoznawczego. Z czytanej przeze mnie książki Dariusza Michalskiego wyłaniał się inny obraz: prowokacje były tylko elementem jej wizerunku, który nie do końca współgrał z tym, jaka była naprawdę. W mojej ocenie jest to też największa sprzeczność jej życia i twórczości; ukształtowanie na „polską Marilyn Monroe”, co było założeniem jej męża, może i sprawiło, że Jędrusik jest pamiętana, ale dość powierzchownie, przez pryzmat piosenki „Bo we mnie jest seks” i wspomnianej już sceny z filmowej adaptacji powieści Reymonta. Bo czy ktoś poproszony o szybką odpowiedź potrafi powiedzieć coś więcej o tym, czego dokonała? Chyba nie. A szkoda. Sądzę więc, że pani Kalina nie zrobiła kariery aktorskiej na miarę swoich możliwości. Czasy, w jakich żyła, na pewno się do tego przyczyniły. I to w znaczącym stopniu.

No właśnie, czas PRL-u. Epoka siermiężna, niełatwa, pełna zawirowań i hipokryzji. A jednak gwiazdy, jakie się wtedy narodziły, artyści tworzący od lat 50-tych czy 60-tych nie tylko mieli coś do powiedzenia; ich dokonania są po dziś dzień aktualne, a wręcz można je zaliczyć do klasyki gatunków. Żyć w tamtych czasach bym nie chciała, ale bliżej mi do polskiej muzyki rozrywkowej, która wtedy królowała, niż do obecnej. Niemała w tym zasługa Agnieszki Osieckiej. To jej wiersze śpiewane m. in. przez Czerwone Gitary, Marylę Rodowicz, Edytę Geppert czy właśnie Kalinę Jędrusik, są mi szczególnie bliskie. Niosą jakieś przesłanie, mają treść, w odróżnieniu od tych powstających obecnie, które właściwie nie wiadomo często, o czym są, bo ważne, żeby się rymowało, a że czasem bez sensu? Trudno, byle się jakoś sprzedało (nie uwłaczając nikomu, to moja opinia, a wiadomo, że o gustach...). Mam sentyment do tych starych wykonań i nie sądzę, żeby to się kiedyś zmieniło.

O Halinie Poświatowskiej wiedziałam tyle, że miała chore serce i zmarła młodo. Z Mirą Zimińską kojarzyło mi się „Mazowsze”, ale to wszystko. O poetce nie wiedziałam, że była prawdziwą kobietą, lubiącą ciuchy i kosmetyki. A że założycielka najsłynniejszego polskiego zespołu ludowego występowała w kabarecie? Nie miałam pojęcia. Natomiast postaciami kompletnie mi nieznanymi były mi Grażyna Bacewicz, Alina Szapocznikow i Anna German. Tej ostatniej kojarzę tylko „Tańczące Eurydyki”, ale poza tym pustka. Tym bardziej jestem usatysfakcjonowana, że dzięki tej książce mogłam dowiedzieć się czegoś o tych kobietach, zwłaszcza, że autor prostuje wiele nieprawidłowości i narosłych mitów (szczególnie, jeśli chodzi o Annę German).

Znaczenie dla odbioru tej pozycji biograficznej ma fakt, że autor – historyk nie dokonuje ocen decyzji podejmowanych przez swoje bohaterki. Na czas, w jakim żyły, wpływu nie miały, więc to, jak układały sobie życie, z perspektywy czasu nie powinno podlegać żadnym  ocenom czy porównaniom. „Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono”, czyż nie?

Czy polecam? Jak najbardziej. Przyjemność z lektury gwarantuje swobodny styl Sławomira Kopra, naturalność kreacji, ale przede wszystkim nietuzinkowe bohaterki, kobiety, bez których polska kultura wyglądałaby dziś zupełnie inaczej. O wiele bardziej ubogo.    

Zdjęcie okładki pochodzi ze strony www.lubimyczytac.pl
Książka bierze udział w wyzwaniu "Nie tylko literatura piękna..."