Sławomir Koper "Skandaliści PRL"

Sławomir Koper „Skandaliści PRL”, Czerwone i Czarne 2014, ISBN 978-83-7700-144-8, stron 336

Każda epoka historyczna ma swoich skandalistów, osoby, które swoim zachowaniem w znaczący sposób odbiegają od norm powszechnie przyjętych i uznawanych za obowiązujące. Niektórzy zwyczajnie lubią szokować, inni wzbudzają kontrowersje niejako mimochodem, samo im tak wychodzi. Nie inaczej było z okresem Polski Ludowej, który dzięki Sławomirowi Koprowi i jego niniejszemu cyklowi jawi mi się jako czas barwny i ciekawy, a postaci wówczas żyjące i tworzące świat bohemy artystycznej - jako nietuzinkowe osobowości, które kreowały swój wizerunek właśnie jakby na przekór panującej szarzyźnie, w jaką prominenci władzy próbowali wtłoczyć obywateli, tłumiąc wszelkie przejawy indywidualizmu i koloru. Nie wszyscy jednak temu ulegali, pozwalając w pełni zabłysnąć swojej niebanalnej osobowości.

Bohaterów „Skandalistów PRL” jest siedmiu. Zaczynamy od Marka Hłaski, który „uwielbiał szokować swoimi poglądami i zachowaniem. Brutalny cynik i oddany przyjaciel, obiekt adoracji kobiet i człowiek, który wykorzystywał uwielbienie mężczyzn o homoseksualnych preferencjach. Osobnik uzależniony od alkoholu i pisarz o wielkim talencie, może nawet największym w dziejach PRL” (str. 18). Hłasko jako mało kto „świadomie kreował swoją biografię” (str. 19), która w całości złożyła się na obraz buntownika o niespełnionym do końca kunszcie.

Władysław Broniewski, poeta, który na trwałe zapisał się w historii jako twórca wiersza „Bagnet na bron”. Człowiek o skomplikowanej sytuacji osobistej. „Oficer Legionów Piłsudskiego, uczestnik wojny z bolszewikami, a następnie komunizujący poeta, nigdy nienależący jednak do KPP. Więzień sowieckiej Łubianki i zesłaniec do Kazachstanu oraz żołnierz armii Andersa. A po powrocie do kraju człowiek rozczarowany polską wersją komunizmu, głęboko doświadczony przez los utratą ukochanej żony i córki” (str. 91). Przez jego życie przelały się litry alkoholu i chyba tylko jemu był absolutnie wierny przez wszystkie lata.

Leopold Tyrmand, niebieski ptak (doskonale widoczne, kolorowe skarpetki), propagator sportu i jazzu, niesamowity tancerz, autor słynnego „Złego”, debiutu przetłumaczonego na osiemnaście języków, i „Dziennika 1954”, „najlepszego obrazu polskich elit kulturalnych epoki stalinizmu” (str. 164). Głośno kontestował ówczesną sytuację; ostatecznie opuścił kraj i osiadł w Stanach Zjednoczonych, które darzył gorącym uczuciem do ostatnich swoich dni.

Wojciech Frykowski, do którego na stałe przylgnęła etykietka playboya i lekkoducha. Choć wywodził się z zamożnej rodziny, ani myślał przejmować ojcowski biznes. Dużo bardziej interesowały go imprezy (trwające czasem po kilka dni), hazard i kobiety – nie oparła mu się nawet Agnieszka Osiecka (która zresztą wykazywała słabość do niegrzecznych chłopców). Wyjechał do Ameryki, gdzie w brutalny sposób zakończyło się jego życie.

Rafał Wojaczek, utalentowany poeta, który nie udźwignął własnej wrażliwości. Odchorował sytuację rodzinną i separację rodziców, a młodzieńczy bunt spływał alkoholem i rozwijał się w smugach papierosowego dymu. Nałogowo kupował książki, dla nich potrafił oszczędzić na wszystkim innym. Trudności z adaptacją społeczną przy jednoczesnym darze pisania i fenomenalnej pamięci mogłyby świadczyć o zespole Aspergera, ale jak było naprawdę, tego się już nigdy nie dowiemy.

Jan Himilsbach i Zdzisław Maklakiewicz, aktorzy z kultowego „Rejsu” Marka Piwowskiego; największa para „outsiderów polskiego kina” (str. 276), którzy „słynęli z rozrywkowego trybu życia, nie przywiązywali też większej wagi do dóbr doczesnych ani własnego wyglądu”. O ich wyczynach krążą legendy i obaj odeszli przedwcześnie, do czego wybitnie przyczynił się alkohol.

W obliczu tego, jak obecnie wygląda światek celebrytów i do czego zdążyli nas już przyzwyczaić, trzeba przyznać, że mało co potrafi człowieka zgorszyć, przynajmniej tak jest w moim przypadku i treść „Skandalistów” nie wywołała większych kontrowersji, szczególnie że ci, o których wówczas było głośno, dysponowali tym, o czym współczesnym nawet się nie śniło: klasą. Dla mnie była to lektura pełna refleksji zbliżonych do tych, jakie stały się moim udziałem przy okazji „Alkoholu i muz”, innej książki autorstwa Kopra: wybitny talent rzadko idzie w parze ze szczęściem osobistym, a jeśli dodać do tego warunki, w jakich przyszło egzystować, z naturalnymi skłonnościami do buntu i kontestacji, to mamy prosty przepis na sięganie po używki, a przez nie już tylko krok dzieli życie od śmierci. Oczywiście nie dotyczy to wszystkich postaci przedstawionych przez historyka, ale większości niestety tak.

Jak każda książka Sławomira Kopra, tak i ta pełna jest informacji, anegdot i tych faktów z życia, które sprawiają, że dany bohater staje nam przed oczyma jak żywy; zresztą do takiego właśnie portretowania wybranych przez siebie postaci autor nas przyzwyczaił. I chwała mu za to. „Skandaliści PRL” to kolejna rewelacyjna publikacja, którą gorąco polecam Waszej uwadze. Na koniec mogę powiedzieć tylko tyle, że pragnienie historyka, by „zapisać się w pamięci czytelników nie tylko jako popularyzator II Rzeczypospolitej, ale również jako kronikarz epoki PRL” (str. 309), jest także moim życzeniem, bo to oznacza, że jeszcze wiele doskonałych książek przed nami.       

Wyzwania: „Czytamy książki historyczne”, „Nie tylko literatura piękna”, „Polacy nie gęsi”.