Iwona Menzel "Szeptucha"

Iwona Menzel „Szeptucha”, MG 2014, ISBN 978-83-7779-191-2, stron 320

Olena nie pamięta swoich rodziców i dopóki nie poszła do pierwszej klasy, nie poświęcała im zbyt wielu myśli. Ale wtłoczenie w system szkolny ma swoje wymagania i pytanie nauczycielki o to, czym zajmują się rodzice, wyrwało Olesię z błogosławionej niewiedzy. Wiejskie dzieci za to były bardzo dobrze poinformowane i nie omieszkały wspomnieć, że jest bajstrukiem. Babcia Walentyna, opiekunka dziewczynki, powiedziała jej wtedy, że mama jest u aniołków, dziewczynka pod kapliczką zasadziła do niej kwiatki i żyły sobie dalej z babcią we dwójkę. Ale bycie wnuczką szeptuchy nie przysporzyło Oleśce sympatii, a rzucone w złości do kolegi słowa i ich następstwo spowodowały, że traktowano ją jak trędowatą.

Babcia Oleszczukowa „leczyła modlitwą i ziołami, potrafiła zamawiać choroby i odczyniać uroki” (str. 7). Ostatnią deskę ratunku widzieli w niej ci, którym nie pomogli lekarze i księża. Swoją wiedzę o ziołach przekazywała wnuczce, tak jak i jej została przekazana, a Olesia przyswajała ją bezwiednie i naturalnie, bo dla niej wszystko to, co związane z babcią, było dobre. Dziewczyna dorastała, w głowie pojawił się plan na przyszłość: chciała zostać lekarzem. Ale gdy babcia odeszła, mieszkańcy Waniuszek oczekiwali, że zostanie jej następczynią. Została więc, przyzwyczajona do swojej samotności, którą przełamał dopiero pewien reżyser z Warszawy. Mężczyznę zafascynowała tajemnicza legenda o pustelniku, żyjącym na uroczysku Łojmy, wśród drzew i poprzybijanych do nich lalek. Czy światy Oleny i Alka Litwina będą miały szansę się połączyć? Jak głęboko jesteśmy związani z miejscem, w którym przyszliśmy na świat, jak mocno jesteśmy w nim zakorzenieni?

Akcja „Szeptuchy” toczy się na Podlasiu, w miejscu, w którym – według Iwony Menzel – „każda grudka ziemi przesycona jest magią, a przekraczanie granic rzeczywistości wydaje się możliwe” (okładka). Taka też jest jej książka – magiczna. Muszę przyznać, że choć inaczej wyobrażałam sobie treść i rozwój fabuły, to tym, co otrzymałam, wcale nie jestem rozczarowana, a wręcz przeciwnie. Menzel urzeka swoim stylem od pierwszej strony, historią Olesi „kupuje” czytelnika od samego początku i sprawia, że z niecierpliwością odwraca się kolejne strony, od razu żałując, że tak szybko ich ubywa.

Pisarka w swojej szóstej powieści wykreowała wieś, w której wszystko ma swoje miejsce i czas. Choć postęp jej nie omija, to porządek życia jest taki sam, jak przed wiekami, a wyznacza go tradycja i boskie przykazania. Chrzciny, pogrzeby i śluby gromadzą całą społeczność; to, że wszyscy wszystko o wszystkich wiedzą, jest tutaj normą, a z tym, co ludzie powiedzą, należy się liczyć. Obrazek ten wzbudził we mnie pewien sentyment i nostalgię za tym, co było kiedyś, jak ludzie dawniej żyli, co było dla nich ważne. Egzystowanie w zgodzie z naturą i rytmem przyrody wydaje się być prawdziwsze, niż dla przykładu pogoń za pieniądzem i wyścig szczurów w korporacjach.

Z drugiej jednak strony Menzel z subtelną ironią wypowiada się o turystach, podążających ślepo za modą właśnie na „prawdziwą wieś”. Wsi spokojna, wsi wesoła, chciałoby się zakrzyknąć, i udać się do takiej enklawy polskości, popatrzeć, pooglądać, ale przekonywać się na własnej skórze, jak to jest wdepnąć eleganckim bucikiem w krowi placek, to już nie jest przyjemność, o której chciałoby się opowiadać znajomym. O, ale zobaczyć wiejską szeptuchę, na pewno starą, pomarszczoną i z brodawką na nosie, o tak, to byłoby coś. Taka wizja miastowego dzikusa, który oczywiście ma o sobie zupełnie odmienne i zawsze wysokie mniemanie, w zetknięciu z codziennością wsi - nie tą stylizowaną, jak u Gabrysi Mazurek – wywołuje rozbawienie, ale rodzi także pytanie, czy nie ma w niej sporej dozy prawdy. Czy faktycznie zwiedzając miejsca oddalone od „cywilizacji”, nie zachwycamy się czymś, co dla tubylców jest czymś tak naturalnym i normalnym, jak oddychanie?

Obcowanie z wyobraźnią i piórem Iwony Menzel było samą przyjemnością. Pisarka stworzyła ciekawych, oryginalnych bohaterów, na tyle wyrazistych, że zaczęłam się zastanawiać, czy nie czerpała inspiracji z własnych doświadczeń, czy aby nie poznała osób, które w całości lub choćby w części chciała w ten sposób uwiecznić. Jeśli jednak od początku do końca są oni „produktem” jej fantazji, to tylko pogratulować i podziwiać, że słowami nadała im takich kolorów. W „Szeptusze” znajdziecie magię, wiarę i zabobony, miłość i cierpienie, a wszystko to w otoczeniu pól, lasów, łąk, bagien i przydrożnych kapliczek. Gorąco polecam, Iwona Menzel wie, jak pisać o ludzkim losie.                

Za możliwość przeczytania bardzo dziękuję Wydawnictwu MG.

Wyzwania: „Czytamy powieści obyczajowe”, „Polacy nie gęsi”.