Joanne Greenberg "Życie to nie bajka"

Joanne Greenberg „Życie to nie bajka. Poruszająca historia o chorobie, odwadze i woli przetrwania”, Replika 2014, ISBN 978-83-7674-106-2, stron 320

Deborah Blau miała szesnaście lat, gdy po próbie samobójczej trafiła do szpitala psychiatrycznego. Wstępna diagnoza dla jej rodziców brzmiała jak wyrok: schizofrenia. Dla niej samej normalnym było to, że żyła w dwóch światach: tym rzeczywistym i tym wytworzonym przez jej własny umysł. Od tego pierwszego uciekała, gdy ją przytłaczał, krzywdził, gdy nie miała już sił, by kolejny raz się w nim odnajdywać. Nie udawało jej się dostosowywać do oczekiwań, jakie stawiało przed nią otoczenie. Zetknęła się z odrzuceniem społecznym już w dzieciństwie, nie była akceptowana, bo była inna. Szybko poznała też, czym  tak naprawdę jest antysemityzm, bo Deborah była Żydówką, a czas wydarzeń to lata czterdzieste XX wieku, gdy trauma po koszmarze wojennym i losie zgotowanym temu narodowi przez Hitlera była jeszcze świeża i niezabliźniona.

Historia Deborah to także dzieje jej rodziny. Obcość i odrzucenie były w nią wpisane niejako w geny. Jej dziadek przybył do Ameryki z Łotwy, a niepełnosprawność fizyczna nie pozwoliła mu się łatwo zaadaptować. Choć przezwyciężył trudności i dorobił się majątku, nigdy nie doznał takiego szacunku, na jaki liczył w głębi duszy, a w związku z tym jego największym marzeniem było to, żeby prawdziwy amerykański sen stał się udziałem jego dzieci. Córka mężczyzny wyszła za mąż za człowieka, który nie spełniał jego oczekiwań, a ona sama nie potrafiła odciąć pępowiny i jednoznacznie opowiedzieć się po stronie małżonka. W ten sposób rodzice Blau stworzyli rodzinę z piętnem stygmatyzacji. Ojciec Deborah nie przystawał do obrazka wymarzonego zięcia, a sam także miał określoną wizję idealnej córki. W tym gronie naprawdę nie było łatwo móc być sobą.

Dziewczyna przenosiła się do świata Ur, do jego Królestwa i Otchłani, które zamieszkiwali różni bogowie: Lactamaeon, Kolektywa, Cenzor, Anterrabae. To od nich czerpała pociechę, ale potrafili też ją ranić. Im wcale nie zależało, żeby Deborah wróciła do równowagi psychicznej. Ale na szczęście była taka osoba, która podjęła prawdziwą walkę o zdrowie dziewczyny, o jej możliwość funkcjonowania poza murami szpitala. To doktor Fried, terapeutka, zwana przez nią Furii. Obydwie czekała ciężka praca, która trwała trzy lata.

Choroba psychiczna jest czymś, co mnie przeraża. Niepojęte i straszne jest to, że własny mózg potrafi się obrócić przeciwko człowiekowi, stając się jego największym wrogiem. Właściwie więc nie potrafię stwierdzić, dlaczego chciałam się zmierzyć z niniejszą książką. Jest ona oparta na przeżyciach autorki; na ich podstawie nakręcono też film. Ta osobista perspektywa miała nam pewnie pozwolić zrozumieć, jak z bliska wygląda schizofrenia i co przeżywa osoba chora. Sądzę jednak, że nigdy nie dowiemy się tego w pełni, ale oczywiście nie jest to zarzut wobec „Życie to nie bajka”. Mam na myśli to, że myśląc o chorobie psychicznej możemy się posługiwać tylko określonymi konstrukcjami, oznaczającymi objawy i typowe zachowania, a i tak słowa to za mało, by oddać precyzyjnie to, co tak naprawdę dzieje się w duszy chorego. Świat Ur został zarysowany przez pisarkę dokładnie, na tyle, że miałam wrażenie, że czytam fragmenty powieści fantastycznej, więc tym mroczniejsze i przejmujące jest to, że dla Deborah to była normalność i rzeczywistość, która nie chciała wypuścić jej ze swoich objęć. To musi być okropnie trudne walczyć sama ze sobą i dobrze, że autorka dała świadectwo tym zmaganiom.

Oczywiście „Życie to nie bajka” to nie jest książka do podobania się; niełatwo ją też ocenić, bo dotyczy faktów, a nie fikcji literackiej. To ciężka lektura, zmuszająca do konfrontacji z obrazem rodziny, w której na pierwszym miejscu stały oczekiwania innych, oraz z ponurą codziennością oddziałów szpitala psychiatrycznego i jego pacjentów. Sami musicie zdecydować, czy jesteście gotowi na taką konfrontację.     

Za możliwość przeczytania bardzo dziękuję Wydawnictwu Replika.

 

Wyzwanie: „Grunt to okładka”.