Diane Ducret, Emmanuel Hecht "Ostatnie dni dyktatorów"

Diane Ducret, Emmanuel Hecht „Ostatnie dni dyktatorów”, Znak 2014, ISBN 978-83-240-2878-8, stron 288

Megalomania. To słowo chyba najlepiej charakteryzuje bohaterów niniejszej książki. Buta, pycha, przekonanie o własnej wielkości, boskości wręcz; nadawanie sobie coraz wymyślniejszych tytułów; wreszcie brak jakiejkolwiek skruchy za zbrodnie, które popełnili. Żaden z nich do końca nie doświadczył wyrzutów sumienia, bo najprawdopodobniej go nie miał, do samego końca zaprzeczając faktom i trzymając się swoich urojeń i chorej wizji daleko odbiegającej od rzeczywistości.

Diane Ducret, autorka dwóch tomów poświęconych żonom, kochankom i partnerkom dyktatorów, tym razem, z grupą francuskich historyków i dziennikarzy, analizuje ostatnie chwile u steru władzy tyranów, jakich w dziejach świata nie brakowało.

Europa, Azja, Afryka, Ameryka Południowa; historia każdego z tych kontynentów pokazuje, że wszędzie, w każdej chwili, mogą pojawić się ludzie, którzy wraz z dojściem do najwyższych zaszczytów tracą rozum, bo chyba tak należy to określić. Część z nich na początku sprawiała dobre wrażenie, ku uciesze poddanych, którzy wierzyli, że czeka ich lepsza przyszłość, że zapowiadane reformy przyniosą odmianę losu. Ale trwało to zazwyczaj krótko; rozbuchane apetyty na luksusy dostępne uprzywilejowanym i krwawe instynkty szybko brały górę i nie dawały się zaspokoić byle czym. Przymus pozbycia się oponentów politycznych bardzo łatwo przenosił się na zwykłych obywateli, którzy najczęściej niczemu nie byli winni. Mieli tylko pecha żyć w tym samym czasie i miejscu, co obdarzony pierwiastkiem szaleństwa satrapa.

Hitler, Stalin, Mussolini, Pétain, Franco, Trujillo, Mao, Reza, Tito, Ceauşescu, Husajn, Kaddafi, Kim Dzong Il; to tylko część z dyktatorów, których działania możemy prześledzić. Wśród nich są ci, co sami obierali sobie życie, bynajmniej nie z poczucia winy, i ci, których udziałem był zgon naturalny. Są ci, których poddano osądowi i stracono, oraz ci, których dosięgła śmierć równie brutalna, jaką sami niejednokrotnie zadawali. Są też i tacy, których nigdy nie postawiono przed jakimkolwiek trybunałem, a jedyną karą było dla nich wygnanie, bez konieczności poniesienia odpowiedzialności za spustoszenie, jakie siali wokół siebie, za cierpienie i krzywdy, jakie zgotowali swoim obywatelom, a wiadomo, że jarzmo despoty było ciężkie. I chyba takie koleje losu wzbudzały we mnie największy sprzeciw moralny – skoro jest wina, musi być i kara, a czy za wystarczającą można uznać brak zgody na pochowanie szczątków doczesnych w ojczystej ziemi? Ziemi, której mieszkańcom zadano tyle ciosów? Uważam, że nie. Choć z drugiej strony, w tych przypadkach, gdzie na przemoc odpowiedziano przemocą, również nie jestem przekonana, że było to dobre rozwiązanie. Można się raczej zastanawiać, czy dla takich ludzi, morderczych samowładców, jest w ogóle odpowiednia i dostateczna kara.

Przyznam, że choć historie zaprezentowane w „Ostatnich dniach dyktatorów” czytałam z wielkim zainteresowaniem, sądząc, że warto je znać, to nie do końca odpowiadała mi konstrukcja rozdziałów. Każdy zaczynał się epilogiem, czyli tym, jak dany przywódca kończył, a dopiero potem następowało krótkie streszczenie sytuacji, która do tego końca doprowadziła; chyba wolałabym odwrotny układ. Miejscami można też dojść do wniosku, że opis wydarzeń jest dość powierzchowny, ale to na pewno wymusiła konwencja książki; rzecz miała dotyczyć upadków, a nie szczegółowej analizy ich przyczyn, więc zawiedzie się ten, kto liczy na drobiazgowe tło społeczno-polityczno-obyczajowe, bo tego nie da się dokładnie zarysować na średnio dziesięciu stronach.

„Ostatnie dni dyktatorów” wzbudzają szereg emocji, które można podsumować w krótkim zdaniu: to się w głowie nie mieści. I to, jak postępowali tyrani w czasie swego panowania, i to, jak się zachowywali w obliczu odejścia od władzy i śmierci. A najgorsze w tym wszystkim jest to, że takie autokratyczne rządy wcale nie odeszły do lamusa, one nie są kwestią znaną tylko z przeszłości. I współcześnie widzimy przecież takie przykłady, by wymienić tylko Koreę Północną. Jak to stwierdziła Diane Ducret, „umarł dyktator, niech żyje dyktator!” (str. 270). Niestety.    

Wyzwania: „Czytamy książki historyczne”, „Nie tylko literatura piękna...”, „Grunt to okładka”.