Eva Weaver "Lalki z getta"

Eva Weaver „Lalki z getta”, Prószyński i S-ka 2013, ISBN 978-83-7839-501-0, stron 384

Witaj, Mika, jestem Książę. Twój dziadek zrobił mnie z drewna i masy papierowej, namalował mi „duże oczy, czerwone usta i płowe włosy” (str. 45), uszył mi ubranko, dołożył małą koronę i oto jestem. Razem z moimi towarzyszami tworzymy spore grono, jest ze mną król, błazen, dziewczynka, małpka, koń i inni. Ukrył nas w kieszeniach swojego płaszcza. Już chyba domyśliłeś się, że ten dziadkowy płaszcz jest magiczny i wyjątkowy. Co jakiś czas doszywał do niego kolejne kieszenie, ukrywając w nich skarby; wszystko to, co było dla niego ważne, czego nie chciał stracić, co chciał, żeby przetrwało.

Miło cię poznać, Książę. Przedstawiać się chyba nie muszę, wiesz, jak mam na imię. Przykre i bolesne jest dla mnie to, że poznajemy się w takich okolicznościach. Wolałbym, żeby to dziadek nas sobie przedstawił. Ale jego już nie ma, a wszystko to wina Niemców, którzy wkroczyli w nasze życie z pełną brutalnością i dążą do naszej zagłady, niszczą nas, nie zważając na nic, nie traktują nas jak ludzi. Rozdzielają nas z rodzinami, dewastują naszą piękną stolicę, która do tej pory tętniła życiem. Przenieśli nas do getta, stłoczyli tysiące Żydów na niewielkiej przestrzeni i ogrodzili murami, zamykając nas jak w klatce. I jakby tego było mało, na każdym kroku utrudniają nam życie. Ograniczają jedzenie; chyba chcą, żebyśmy pomarli z głodu, mama gotuje coraz cieńsze i bardziej wodniste zupy. Nie wolno nam wychodzić po zmroku, bo nigdy nie wiemy, czy wrócimy; przecież strzelają do nas jak do kaczek, zabijając nas, ot tak, dla rozrywki albo zaspokojenia chorej fantazji. Może i dobrze, że dziadek tego nie dożył, że nie zobaczy narastającego barbarzyństwa? Sprowadziła się do nas siostra mamy z moimi kuzynami. Paul jest młodszy ode mnie i choruje, mocno kaszle. Ellie nie jest już tą dziewczynką, którą zapamiętałem ze wspólnych wakacji. Jest uparta i pewnego dnia trafiła za mną do kryjówki, nie mogłem was już dłużej ukrywać.

Pamiętam to, Mika. Pokazałeś jej nas. Powiedziała, że możemy się przydać. Trafiliśmy razem z Tobą do szpitala, gdzie rozjaśnialiśmy – choć na chwilę – malutkie twarzyczki ciężko chorych dzieci. W sierocińcu, dzięki Hannah, dzielnej pięciolatce, poznałeś Janusza, który dla swoich podopiecznych oddałby wszystko; później dowiesz się, że nie rzucał słów na wiatr i poniósł największą z możliwych ofiarę. Wiem, że miałeś pecha, znalazłeś się w miejscu, gdzie naziści chcieli skrzywdzić starszą kobietę. Wtedy twoim głosem przemówił Doktor, jeden z nas. Zainteresowałeś tym jednego żołnierza, Maxa. Zabrał cię do koszar, gdzie miałeś wystąpić przed szczurami, których nienawidzisz, i na dodatek, musiałeś być zabawny, bo inaczej czekała cię śmierć. Na pewno źle się z tym czujesz, rozumiem Twoje upokorzenie i targające tobą uczucia. Masz wrażenie, że nas skalałeś obecnością w takim miejscu, wśród tych potworów. Ale może ma to głębszy sens? Może dzięki temu masz większe szanse przeżyć ten koszmar, by dać jego świadectwo?

„Lalki z getta” to przejmująca opowieść o wojnie, widzianej z perspektywy dorastającego chłopca, który zostaje lalkarzem w getcie warszawskim, oraz hitlerowskiego żołnierza. To historia, która konfrontuje z traumą okupacji. Wiem, że to, co teraz napiszę, może zabrzmieć, jak herezja i świętokradztwo, ale co jeśli nie wszyscy Niemcy byli naprawdę źli, tak do granic jestestwa? Eva Weaver przedstawia nam taką postać, młodego człowieka wysłanego na front, do Polski w 1939 r., który już po przegranej przez jego naród wojnie zaczyna się zastanawiać nad przeszłością. Trafił na Syberię, do obozu pracy, gdzie oprócz walki o przetrwanie, rozmyśla nad tym, co było, dlaczego robili to, co im rozkazywano. Budzi się w nim sumienie, ale chyba nie jest możliwe, żeby zapomnieć o wszystkim złym, co wyrządziło się niewinnym ludziom? Czy działania nazistów naprawdę miały sens i dlaczego dali się oni porwać tej jednej, chorej idei oczyszczenia świata z Żydów?

Autorka sama jest Niemką i zajmuje się m. in. terapią, skupiając się na kwestiach tożsamości narodowej i historycznej. Jej opowieść skłania do refleksji i wzbudza szereg emocji. Spojrzenie na kata i ofiarę nikogo nie powinno pozostawić obojętnym. Mnie wzruszało, czasem irytowało, ale dzięki temu na pewno na długo zostanie w mojej pamięci. Także ze względu na swoją inność.

Wyzwania: „Czytamy powieści obyczajowe”, „Czytamy książki historyczne”.