Agnieszka Haska, Jerzy Stachowicz "Bezlitosne. Najokrutniejsze kobiety dwudziestolecia międzywojennego"

Agnieszka Haska, Jerzy Stachowicz „Bezlitosne. Najokrutniejsze kobiety dwudziestolecia międzywojennego”, Akurat 2015, ISBN 978-83-287-0120-5, stron 352

Dwudziestolecie międzywojenne to moja ulubiona epoka w polskich dziejach. Mam do niej największy sentyment i uwielbiam o niej czytać. Mam, oczywiście, świadomość tego, że czasy odradzającego się państwa polskiego to nie tylko blichtr świata artystycznego, ale także nędza i występek. O życiu przestępczym tamtych czasów pisała Monika Piątkowska, a Kamil Janicki z kolei przedstawił kilka kobiet, które zasłużyły na miano upadłych dam II Rzeczpospolitej.  Również Agnieszka Haska i Jerzy Stachowicz, kulturoznawcy i wykładowcy akademiccy, postanowili przyjrzeć się dokładniej międzywojennej zbrodni w jej kobiecym wydaniu.

Gdy decydowałam się na tę książkę, początkowo bałam się trochę, że będę musiała ją porównywać właśnie z publikacją autorstwa Kamila Janickiego, mojego ulubionego autora parającego się historią. Na szczęście jednak Haska i Stachowicz poszli w zupełnie innym kierunku. Za swoją bazę przyjęli doniesienia z prasy brukowej – a tej w dwudziestoleciu nie brakowało; w sensacjach lubowały się także dzienniki i czasopisma informacyjne. Treść podzielili autorzy według typu przestępstwa. I tak poczytamy o oszustkach, o kobietach szpiegach, ale także o zbrodniach z miłości. Poznamy kilka zbrodniczych duetów. Zajrzymy również za kulisy świata przestępczych profesjonalistek. Sporo miejsca poświęcono tym wydarzeniom, które były konsekwencją zazdrości o partnerkę czy walki o niewiastę. Zbrodnie nie omijały przede wszystkim jednak środowiska prostytutek oraz służby domowej – w obu tych grupach zdarzały się sytuacje, gdy kobiety tych zawodów zarówno same parały się krwawym „rzemiosłem”, jak równie często padały jego ofiarą.

Książka o zbrodniach II RP nie obyłaby się bez sprawy Rity Gorgonowej. Biorąc pod uwagę zaniedbania, jakich dopuszczono się w śledztwie oraz fakty, które nie zostały wzięte pod uwagę w czasie procesu, ja osobiście mam sporo wątpliwości co do jej winy. Dlatego też coś się we mnie burzy na myśl, że Gorgonowa stała się symbolem kobiecej zbrodni tamtych lat. I choć autorzy od niej zaczynają, to potem jednak skupiają się na innych bohaterkach kronik kryminalnych. Zdarzały się morderstwa, które przerażały, ale były również takie, które skłaniałaby raczej do myśli o nieograniczonej i nieskrępowanej niczym głupocie ludzkiej. Mnie osobiście chyba najbardziej przejęły te historie, w których traciły życie kobiety niewinne, np. służące broniące dobytku państwa przed złodziejami. A już najbardziej nie mogła pomieścić mi się w głowie sprawa małżeństwa Paśników. Szczepan Paśnik, okrzyknięty mianem „Landru znad Wisły” (od nazwiska seryjnego mordercy kobiet z Paryża), „gwałcił i mordował młode dziewczyny, a jego wspólniczką w tym procederze została żona, która wyszukiwała i wabiła ofiary oraz pomagała zacierać ślady” (str. 315). Jak kobieta kobiecie mogła zrobić coś takiego...? Zupełnie inne emocje wzbudzały historie oszustek, np. Marii Ciunkiewiczowej, czy innych dam, które drogę do bogactwa widziały w udawaniu arystokratek.  

Może nie wszystkie kobiety przedstawione w publikacji Haskiej i Stachowicza zasłużyły na miano „bezlitosnych” i „najokrutniejszych”, ale patrząc na całokształt nietrudno oprzeć się wrażeniu, że niestety kobieca zbrodnia była w dwudziestoleciu zjawiskiem powszechnym. O ile do połowy XIX wieku rozpowszechniony był pogląd, że „kobieca natura sprawia, iż są one niezdolne do przemocy i morderstwa, a popełniane przez nie czyny zabronione ograniczały się do przerywania ciąży, dzieciobójstwa, paserstwa czy składania fałszywych zeznań” (str. 15), to z czasem okazywało się, że równouprawnienie zaczęło obowiązywać także w świecie przestępczym i uznawane za słabe niewiasty udowadniały, że i one mogą mieć rękę równie ciężką jak mężczyźni.

Ogólnie „Bezlitosne” oceniam dość dobrze, choć zdarzały się momenty, gdy sytuacje podobnego rodzaju zlewały mi się w jedno, dlatego też myślę, że lekturę poszczególnych rozdziałów lepiej sobie dawkować. Sądzę również, że Agnieszce Haskiej i Jerzemu Stachowiczowi – którzy na pewno wykonali kawał solidnej roboty, zbierając w jedno tyle informacji o morderstwach i innych przestępstwach – udało się w pełni pokazać te mniej chlubne karty z dziejów dwudziestolecia międzywojennego. Polecam fanom epoki i miłośnikom sensacji w historycznej odsłonie.     

Za możliwość przeczytania bardzo dziękuję Wydawnictwu Akurat.