Beata Sabała-Zielińska, Paulina Młynarska "Zakopane nie ma przebacz!"

Beata Sabała-Zielińska, Paulina Młynarska „Zakopane nie ma przebacz!”, Pascal 2014, ISBN 978-83-7642-291-6, stron 272

Pozwolę sobie na może dość śmiałe twierdzenie, że nie ma chyba w Polsce drugiego takiego regionu, który wzbudzałaby tyle kontrowersji oraz wywoływał tak skrajne emocje: od bezwarunkowej miłości po równie bezkompromisową nienawiść, co Podhale. To samo dotyczy jego mieszkańców: stereotyp górala myślącego tylko o tym, by przyjechali turyści i zostawili po sobie dużo „dutków”, nadal trzyma się mocno. Co by jednak nie mówić, Podhale ma jeden, nieocenionej wartości, skarb: góry. Teoretycznie to od nich i na nich wszystko powinno się zaczynać i kończyć. Ale nie do końca tak jest, a o tym, co w góralskiej stolicy Polski jest okropne, tandetne i przynoszące ujmę, piszą Beata Sabała-Zielińska i Paulina Młynarska w swojej drugiej książce poświęconej krainie, którą wybrały na swoją życiową przystań.

Pierwszą ich publikacją – „Zakopane odkopane. Lekko gorsząca opowieść góralsko-ceperska” – byłam zachwycona i już wtedy z niecierpliwością czekałam na zapowiadany drugi tom gawęd i opowieści. O ile jednak tamta książka zachęcała do wyjazdu w góry, by podążyć szlakiem opisywanych miejsc, o tyle po lekturze tej raczej traci się na to ochotę. Dlaczego? O tym za moment.

Autorki zaczynają od swoich indywidualnych historii, które przygnały je do chwili, w której znajdują się obecnie. Obydwie pracowały jako dziennikarki radiowe, nadając relacje i reportaże spod Tatr. I właśnie ta reporterska żyłka – oraz pasja – widoczne są na każdej stronie. Wybrały tematy, które je „zaintrygowały, zirytowały lub po prostu ubawiły” (str. 265). Jak same mówią, „często mamy wrażenie, że stoimy nad skrzynią pełną skarbów, na której urządzono paskudny, kiczowaty stragan. Nie chcemy się z tym pogodzić” (str. 14), dlatego też opisały to, czym Zakopane nadal dysponuje, ale także to, czym absolutnie nie ma się co chwalić po to, by może coś zmienić, uświadomić, sprawić, że niektórzy się otrząsną, by „Zakopane odzyskało swój dawny blask. Chcemy, by znowu było polskimi Atenami. Chcemy ocalić od zapomnienia historię miasta, które wyrosło z miłości prostych górali i wielkich ludzi kultury” (str. 16).

Zacznijmy więc od tego, co boli i uwiera. Według autorek, symbolem Zakopanego jest, niestety, dźwig do bungee, rozświetlający Gubałówkę fioletowym blaskiem. Do tego panoszące się wszędzie, gdzie okiem sięgnąć, stragany z asortymentem „made in China”. I następny niechlubny symbol, czyli „przecudnej” urody zakopiańskie dworce. Króluje kicz, na który łapią się naiwni turyści. Im też się dostało, bo i jest co piętnować. Oczywiście nie generalizują, ale „rodacy na wywczasie bywają trudnymi przeciwnikami: wymagają jak królowa angielska, piją jak Rosjanie na rozstaju dróg, awanturują się niczym hordy tatarskie, płacą zaś... jak fundusz emerytalny” (107). I hit każdego sezonu: „ceper błąkający się w laczkach po oblodzonym szlaku” (str. 108). O innych wybrykach nie wspomnę, sprawdźcie sami, jak nieograniczona jest ułańska fantazja niektórych. Działalności górali dziennikarki też nie oszczędziły: ich kombinatorstwa, drobnych szwindli i machlojek, niechęci do wywożenia śmieci (skoro można je spalić, a kto by się tam przejmował jakimś smogiem), stanu technicznego komunikacji miejskiej i wreszcie samowoli budowlanych, które aż kłują w oczy. 

Żeby nie było, że Młynarska i Sabała-Zielińska tylko się czepiają, sięgają do czasów, kiedy w Zakopanem żyli najwybitniejsi przedstawiciele kultury. Stąd też opowieść o kobietach Witkacego (i jego pogrzebie) – czysto subiektywna, z „babskiego” punktu widzenia; o Rafale Malczewskim; o miłości i obsesji w małżeństwie Zofii i Karola Stryjeńskich. Tu też mała łyżka dziegciu – ci, którzy tyle dla miasta zrobili, nadal widać w oczach włodarzy nie zasłużyli na ulice swojego imienia. Są jeszcze rozdziały „etnograficzne”: o chęci górali do bitki (powód się zawsze znajdzie), o bacowskiej magii i podhalańskiej medycynie.

Dlaczego wspomniałam, że odechciewa się wyprawy do Zakopanego po lekturze? Po pierwsze dlatego, że nie chce się być kolejnym łatwowiernym turystą, na którym góral zarobi. Po drugie, żal patrzeć na to, co miasto zrobiło ze swoją przestrzenią, daleką od tradycyjnego zakopiańskiego stylu, wypracowanego przez Stanisława Witkiewicza. Po trzecie wreszcie, przykre jest to właśnie, że władze Zakopanego nie potrafią czerpać z najlepszych wzorów i tradycji, wychodząc z założenia, że „do Zakopanego ludzie zawsze będą przyjeżdżać, niezależnie od tego, czy będzie się tu coś działo, czy nie” (str. 39). Aż chciałoby się zrobić na przekór... Prawda jest jednak taka, że Zakopane sobie, a góry sobie, więc mówiący te słowa może mieć rację. Dlatego też wcale się autorkom nie dziwię, że napisały tę książkę, bo skoro obraz miasta leży im na sercu, dlaczego miałyby nie wypunktować tego, co dalekie jest od ideału? A że dodatkowo całość czyta się świetnie, to tym lepiej. Duet Sabała-Zielińska i Młynarska po raz drugi udowadnia, że gdy już się za coś bierze, można mieć pewność, iż dostaniemy znakomity efekt finalny, który polecam z całą odpowiedzialnością nie tylko miłośnikom gór, ale także tym, którzy stolicę Tatr omijają szerokim łukiem – by mieli świadomość, że sami jej mieszkańcy chcieliby coś zmienić, choć nie zawsze mogą...        

Za możliwość przeczytania bardzo dziękuję Pani Justynie z Wydawnictwa Pascal.

Wyzwania: „Nie tylko literatura piękna...”, „Polacy nie gęsi”.