Kata Mlek "Zapomnij patrząc na słońce"

Kata Mlek „Zapomnij patrząc na słońce”, Wyd. Prasa Beskidzka 2015, ISBN 978-83-940454-2-5, stron 230

Dzieciństwo Hanki nie jest bynajmniej bajką w różowych odcieniach: na co dzień towarzyszy jej raczej czerń i szarość smutku. Matka dziewczynki jest alkoholiczką, zbyt łatwo tracącą cierpliwość do córki, której obrywa się właściwie za wszystko, nawet za to, że jest. Jakby tego było mało, dziecko ma ciągle powracający sen, którego nieodłączną częścią jest kruk. To on pokazuje dziecku obrazy, jakich nie powinno ono nigdy oglądać. Dla Hanki jedyne radosne chwile to te, kiedy razem z ojcem idzie na ryby, ale nie zdarza się to często, bo on coraz więcej pracuje, chcąc utrzymać rodzinę i posadę księgowego w kopalni. Hance dochodzi jeszcze jeden obowiązek, gdy Sabina, jej matka, rodzi syna. Życie toczy się beznadziejnym rytmem śląskiego blokowiska, gdy któregoś dnia wydarza się tragedia...

„Zapomnij patrząc na słońce” ukazało się po raz pierwszy w 2013 roku. Już wtedy bardzo chciałam przeczytać powieść Katy (Katarzyny) Mlek, zahipnotyzowana intrygującą okładką. Okazja nadarzyła się dopiero niedawno, kiedy na rynku pojawiło się nowe wydanie. I jakie są moje wrażenia? Myślę, że najlepszym słowem będzie tutaj „niejednoznaczne”.

Wydaje mi się, że „Zapomnij...” należałoby rozpatrywać z dwóch perspektyw. Pierwszą będzie ta odbierana czysto dosłownie, na którą składa się obraz rodziny Hanki. Zapracowany i nieobecny ojciec, matka z depresją, skłonnością do autodestrukcji w postaci alkoholizmu i przygodnego seksu oraz tendencją do przemocy wobec dziecka. Szare, ponure życie bez grama radości, z jakim kojarzą mi się śląskie familoki – choć tu oczywiście mocno generalizuję. Charakterystyczne jest tutaj to, jak Mlek rozprawia się ze stereotypem, iż przemoc domowa to domena tylko mężczyzn. W tym przypadku mężczyzna, czyli Janusz, jest tym, który musi ratować swoje dzieci przed ich matką. Można się tu jeszcze posunąć o krok dalej, bo autorka pokazuje zjawisko na kształt syndromu sztokholmskiego, gdy ofiara uzależnia się od swojego oprawcy. Hanka wcale nie nienawidzi swojej matki, choć przecież miałaby do tego święte prawo. Czy może bardziej chodzi tutaj o to, że matka to zawsze matka?   

Druga płaszczyzna musi być postrzegana w kategoriach nadprzyrodzonych. Obecność kruka w snach Hanki jest tym wątkiem, który nie do końca zrozumiałam. Nie jestem przekonana, o co tak naprawdę autorce chodziło. Ptak pokazywał dziewczynce obrazy katastrof, jakie miały miejsce w Polsce, z tym że nie zdradzał jej wszystkich szczegółów, to Hanka miała rozwiązywać te zagadki. Nie wiem, czy Mlek chciała tutaj podkreślić rolę przeczuć lub intuicji, czy też może chciała uświadomić, że każdemu wydarzeniu można było zapobiec, że można było zmienić bieg wydarzeń? Rozmyślałam nad tym wiele, ale nie doszłam do żadnych konstruktywnych wniosków.

Podsumowując. Dla mnie „Zapomnij patrząc na słońce” nie było lekturą łatwą. Przez cały czas miałam jakieś nieodparte wrażenie, że grzęznę w jakimś wciągającym bagnie, że przebywam w jakimś mrocznym świecie, z którego już nigdy się nie wydostanę i nie zobaczę promieni słońca. Nie do końca trafił do mnie motyw metafizyczny, na jakim opierała się fabuła – wolę zdecydowanie prostszy przekaz. Ale jednocześnie nie mogę powiedzieć, żeby powieść Katy Mlek mi się nie podobała – choć z uwagi na powyżej opisany klimat trudno tu mówić o podobaniu się, bardziej chyba pasuje określenie, że dobrze mi się czytało, tak czysto technicznie, z uwagi na lekkość stylu. Nie powiem kategorycznie, czy to dobra, czy zła powieść, wydaje mi się, że ilu czytelników, tyle będzie ocen, i że każdy może ją zinterpretować inaczej. A to też wartość, którą w literaturze cenię.