Thomas Goetz "Cudowny lek"

Thomas Goetz „Cudowny lek. Robert Koch, Ludwik Pasteur i prątki gruźlicy”, Znak Literanova 2015, ISBN 978-83-240-2727-9, stron 384

W dzisiejszych czasach co jakiś czas pojawiają się utrzymane w alarmujących tonie informacje o zagrożeniu kolejną epidemią: ptasia grypa, świńska grypa, SARS, MERS czy inne. Trwa to jakiś czas, a potem znowu cisza. Przyzwyczailiśmy się myśleć, że jesteśmy raczej bezpieczni, a w razie czego mamy przecież lekarstwa, szczepionki i odpowiednie procedury. Niełatwo jest więc sobie wyobrazić ten okres w dziejach świata, gdy jedna z chorób była tak powszechna, że aż zwyczajna i gdy nikogo nie szokowała jej skala. Tym schorzeniem była gruźlica – suchoty, które doczekały się nawet swojej romantycznej wersji – która przetrzebiała dziewiętnastowieczne społeczeństwo: w Wielkiej Brytanii „odpowiadała aż za jedną czwartą wszystkich zgonów. W Stanach Zjednoczonych była główną przyczyną śmierci, a w miastach niemieckich zajmowała drugie miejsce na liście największych zabójców po chorobach układu pokarmowego” (str. 10). Zagrożenie zgonem spowodowanym przez gruźlicę było wszechobecne i jednocześnie bardzo uniwersalne, bo dotykało przedstawicieli każdej grupy społecznej, biednych i bogatych, ludzi w każdym wieku. Nie było na to ratunku, bo skutecznego lekarstwa na gruźlicę po prostu nie wynaleziono. Co nie znaczy, że nie próbowano. I właśnie o czasach odkryć w dziedzinie medycyny XIX wieku pisze Thomas Goetz, syn lekarza, brat lekarki, wielbiciel Sherlocka Holmesa, literackiej postaci ważnej także dla niniejszej opowieści.

Punktem wyjścia dla autora stała się informacja o wydarzeniu, dzięki któremu zetknęły się ścieżki Roberta Kocha i Arthura Conana Doyle’a. Dołóżmy do tego jeszcze nazwisko Ludwika Pasteura, a ich losy złożą się na intrygującą epopeję o tym, jak rodziła się nowoczesna medycyna, jak stawała się ona nauką z prawdziwego zdarzenia, przestając być jedynie zbiorem zabobonów i niemających wiele wspólnego z prawdą przekonań.

Robert Koch przysłużył się nauce tym, że udowodnił istnienie zarazków i odkrył prątki gruźlicy. Ludwikowi Pasteurowi zawdzięczamy między innymi metodę pasteryzacji żywności. Goetz przedstawia drogę życiową, jaką przebyli ten lekarz i chemik, zanim zajęli się badaniami naukowymi. Nieodłącznym elementem ich, jak powiedzielibyśmy dzisiaj, karier, była rywalizacja nie tylko o możliwość zapisania się na kartach dziejów ludzkości, ale także o światowe uznanie, sławę i pieniądze. I to właśnie to współzawodnictwo doprowadziło do zguby Roberta Kocha. A potyczki na nowe odkrycia śledził z uwagą Arthur Conan Doyle, także lekarz, który z czasem poświęcił się tylko pisarstwu.

Opisy osobistych doświadczeń Pasteura i Kocha stają się równocześnie sprawną opowieścią o tym, jak zmieniały się same badania naukowe. Warto pamiętać, że „przed Kochem nie istniały ani spójna metoda umożliwiająca dowodzenie istnienia związków przyczynowych, ani powszechnie przyjęty sposób badania skuteczności kuracji” (str. 357). Niemiecki naukowiec, mimo porażki wynikającej z zaprzeczenia własnym zasadom, nie tylko udowodnił, że zarazki istnieją, ale zmienił samo myślenia człowieka, także o nauce. Choć w jego teorie nie wszyscy wierzyli, choć doznawał goryczy sceptycyzmu, to jego odkrycia zapoczątkowały erę wielu nowych badań w medycynie i wpłynęły na jej obecny kształt.

„Cudowny lek” jest książką interdyscyplinarną, łącząc w sobie aspekty, najszerzej ujmując, historii, nauki, medycyny i literatury. Co bardzo ważne, nie jest publikacją tylko dla specjalistów – może ją przeczytać każdy, nawet taki laik jak ja. Już pierwsze rozdziały wzbudzają zainteresowanie, choć na kluczowe wnioski trzeba trochę poczekać. Dla mnie najważniejszy okazał się ten, że w gruncie rzeczy znowu wracamy do punktu wyjścia: lekarze i naukowcy po raz kolejny muszą przekonywać ludzkość o tym, jak groźne są bakterie. Udało się więc Thomasowi Goetzowi płynnie wykazać związek między dziewiętnastowiecznym odkryciem prątków gruźlicy a tym, co dzieje się w medycynie współczesnej. Wszystkich zainteresowanych zachęcam do lektury. To znakomita okazja do poszerzenia swojej wiedzy. 

Za możliwość przeczytania bardzo dziękuję Wydawnictwu Znak Literanova.

Wyzwanie: „Czytamy książki historyczne”.