Karolina Domagalska "Nie przeproszę, że urodziłam"

Karolina Domagalska „Nie przeproszę, że urodziłam. Historie rodzin z in vitro”, Czarne 2015, ISBN 978-83-8049-016-1, stron 208

In vitro to temat wzbudzający w naszym kraju kontrowersje i gorące dyskusje, choć właściwie nie wiem, czy słowo „dyskusja” pasuje do tego, co się dzieje, do tej politycznej przepychanki. Osobiście jestem zdecydowaną zwolenniczką tej metody, ściślej mówiąc – nie mogę mieć pewności, że gdyby przyszło co do czego, to bym się na nią zdecydowała (ani czy byłoby mnie na nią stać, jeśli byłaby nierefundowana), ale zakładam, że chcąc mieć własne dziecko, zrobiłabym wszystko, co by się dało, skorzystałabym z każdego dostępnego osiągnięcia nauki i technologii. Ale warunek jest jeden: najpierw musiałabym w ogóle mieć taką szansę, czyli chcę skorzystać z in vitro, to korzystam, nie, to nie, ale mam świadomość, że mogę, a nie, że ktoś mi tego odgórnie zabrania.

Potwornie denerwuje mnie, że o takich tematach, jak in vitro (ale i nie tylko, dotyczy to wszystkiego, co związane jest z płodnością, a już całkiem szeroko – z kobiecością), mają decydować zasiadające w sejmie stare pierniki, które albo dzieci już posiadają – i na kolanach do Częstochowy, że im się udało, a nie rzucać kłody pod nogi innym – albo co gorsza, rodzin w ogóle nie założyły. I dziwię się, że w kraju, w którym trąbi się o kryzysie demograficznym, o tym, że jako społeczeństwo wymieramy, pojawiają się pomysły – dla mnie zupełnie absurdalne i wręcz chore – by in vitro zakazać, a nawet wtrącać za nie do więzienia. Uważam, że polska polityka prorodzinna, o ile w ogóle takowa istnieje, to jawna kpina. Coraz więcej młodych par odkłada decyzję o powiększeniu rodziny, bo albo nie mają gdzie mieszkać, albo ich nie stać, a są przy tym trochę bardziej odpowiedzialni, by zdawać się na los i mówić: „przecież jakoś to będzie”; nie wspomnę o tych, którzy muszą się najpierw leczyć, żeby w ogóle o poczęciu myśleć. Gdy jednak chcą już mieć dziecko, a pojawiają się problemy, to czy państwo naprawdę nie powinno robić wszystkiego, by na świat przyszedł kolejny mały obywatel, że już ujmę to w takich kategoriach? Wychodzi na to, że nie; w naszym kraju bardziej po chrześcijańsku jest komuś dokopać na każdym kroku i zabronić korzystania ze sposobów na to, by pojawiały się dzieci. Nie będę tutaj wchodziła w kwestie religijne, ani tym bardziej w stanowisko biskupów, bo mnie szlag trafi, ale przytoczę jeden cytat, który wyjątkowo do mnie trafia: „Bóg jest tam, gdzie jest życie, a to jest krok w kierunku afirmacji życia” (str. 183). I na tym poprzestanę, myślę, że swoje zdanie wyraziłam jasno.

Jak można zauważyć, metoda in vitro nie jest tematem, obok którego przechodzę obojętnie. Dlatego nie mogłam sobie odmówić lektury reportażu Karoliny Domagalskiej. I dobrze czułam, że to będzie mocna rzecz – mocna w tym sensie, że konfrontuje czytelnika z jego własnym poglądami, spojrzeniem na pewne kwestie. I choć może trudno w to uwierzyć, ale udało się autorce na tych ledwie dwustu stronach poruszyć chyba wszystkie wątki związane z medycyną reprodukcyjną oraz tym, jak wpływa ona na „tradycyjne pojmowanie rodziny i pokrewieństwa” (okładka). Pewnie wszystkich problemów nie wyczerpuje, ale to w końcu reportaż, a nie studium badawcze. To, co jest, i tak wystarczy, by skłonić do myślenia.    

Szczerze mówiąc, to ciekawi mnie, jaka jest powszechna interpretacja tytułu tej książki, co przychodzi pierwsze na myśl, gdy się go czyta. Mnie najpierw wpisał się on idealnie w moją retorykę, a tak naprawdę to byłam w błędzie, bo nie o takie myślenie chodzi. To wcale nie tak, jak sądziłam, że kobiety, które urodziły dzięki in vitro, miałaby przepraszać za sposób poczęcia tych, którzy tego nie akceptują. Najistotniejsze jest tutaj dziecko i to, że ono chce poznać prawdę o sobie, a z czasem zaczyna szukać dawcy. To o takiej sytuacji opowiada jedna z bohaterek: „Gdy Ruth skończyła osiemnaście lat, zaczęła intensywne poszukiwania dawcy. Nie mogłam patrzeć, jak cierpi. Przykro mi, że przechodzi przez taki ból, ale nigdy, przenigdy nie powiem: „Przepraszam, że cię urodziłam”. Ona jest całym moim życiem. Jestem dumna z niej i z tego, jak została poczęta. Gdybym kiedykolwiek miała możliwość poznania dawcy, uścisnęłabym jego dłoń i powiedziałabym: „Dziękuję ci bardzo, bo bez ciebie nie byłoby jej na świecie”. Uważam, że nie ma innej drogi niż prawda. Nie pomoże to zatrzymać bólu, ale może go zmniejszyć” (str. 62). Prawom dzieci poświęcono tutaj sporo miejsca. 

Domagalska pisze o samotnym macierzyństwie i o mężczyznach, którzy regularnie oddawali bądź oddają nasienie. Porusza kwestię dawstwa wewnątrzrodzinnego, surogatek, macierzyństwa i tacierzyństwa w rodzinach homoseksualnych; pokrótce prezentuje też, jak nauka dochodziła do obecnego etapu w tej gałęzi medycyny. Jak można się domyślić, patrząc na taki dobór zagadnień, autorka nie koncentruje się tylko na Polsce – i z jednej strony właśnie tego trochę mi zabrakło, więcej historii polskich rodzin, ale z drugiej jednocześnie uświadamia, jak bardzo nasze regulacje prawne lub właściwie ich brak, są zacofane wobec Europy i świata. Wskazuje na rozwiązania z Holandii, Anglii, Skandynawii i Izraela. To właśnie przykładami z tego ostatniego kraju burzy kolejne stereotypy, a przede wszystkim szokuje tym, jak bardzo postępowy jest to naród. Nie miałam pojęcia, że „Tel Awiw uważany jest za raj dla gejów i lesbijek, szczególnie dla tych, którzy chcą założyć rodzinę” (str. 152).  Myślę, że jeszcze bardzo długo to, co w innych państwach jest normą, w Polsce traktowane będzie jako coś zdrożnego, o czym najlepiej nawet nie wspominać głośno. Sądzę także, że właśnie część „Tęczowe rodziny” może wśród odbiorców wywołać skrajne emocje. Niełatwy jest też rozdział „Reprodukcja post mortem”, ale dochodzę do wniosku, że każda opowieść przedstawiona przez Domagalską musi być traktowana indywidualnie, a jednocześnie nie nam ją oceniać, bo każdy ma swoje życie – może akurat my nie zastosowalibyśmy takiego rozwiązania, ale nic nam do tego, co robią inni, ich decyzja, i to oni będą musieli mierzyć się z jej ewentualnymi konsekwencjami.

„Nie przeproszę, że urodziłam” to publikacja, moim zdaniem, bardzo w Polsce potrzebna. Otwiera oczy na wiele kwestii, obala mity i każe na nowo zdefiniować aspekty rodzicielstwa. Nie będę precyzować, do kogo szczególnie jest skierowana, ponieważ uważam, że jest godna polecenia każdemu bez wyjątku: i zwolennikom, i przeciwnikom zapłodnienia pozaustrojowego, i nawet tym, którym ten temat jest całkowicie obojętny. Warto ją poznać po to, by zyskać nowy punkt widzenia.

Wyzwanie: „Polacy nie gęsi”.