Marek Łuszczyna "Igły. Polskie agentki, które zmieniły historię"

Marek Łuszczyna „Igły. Polskie agentki, które zmieniły historię”, PWN 2013, ISBN 978-83-7705-373-7, stron 288

Odkąd przeczytałam publikację Jarosława Molendy poświęconą  polskiej agentce zwanej ulubienicą Churchilla – Krystynie Skarbek – II wojna światowa nabrała dla mnie nowego oblicza. Może zbyt pochopnie lub bez głębszej myśli traktowałam ten konflikt zbrojny jako domenę tylko i wyłącznie mężczyzn. Okazuje się, że było to myślenie zbyt daleko idące – a zarazem krzywdzące dla kobiet, które podjęły działalność wywiadowczą, zwłaszcza wobec poniesionej przez nie ofiary, czasem także tej najwyższej. Na całe szczęście jednak tematyka roli kobiet i ich zabiegów na rzecz wywiadu, jest ostatnio coraz częściej poruszana przez historyków i dziennikarzy. Autor „Igieł” jest reporterem, który pisał m. in. dla „Dużego Formatu”, „Bluszcza” czy „Życia Warszawy”. Taką też formę – reportażu – przyjął w niniejszej publikacji.

Halina Szwarc dostała elegancki egzemplarz „Mein Kampf” z autografem za „szczególne osiągnięcia”. Była „jednym z najcenniejszych szpiegów AK na terenie Rzeszy” (str. 17). Benita von Falkenhayn wywodziła się ze szwajcarskiej arystokracji, ale całe życie uważała się za Niemkę – „nie odwołała się do swojego szwajcarskiego rodowodu nawet w chwili, w której pochodzenie mogłoby uratować jej życie” (str. 35). Jej pech polegał na tym, że na swojej drodze spotkała Jerzego Sosnowskiego. Halina Szymańska, żona attaché wojskowego RP w Berlinie, przekazywała informacje pochodzące ze sztabu generalnego Wehrmachtu. Na jednym z przyjęć poznała niepozornego, starszego mężczyznę: Wilhelma Canarisa, jednego z największych wrogów Hitlera. Klementynie Mańkowskiej pomoże to, że jest polską hrabiną. Stanie się „świadkiem powstania najbardziej zagadkowej grupy antyhitlerowskiego podziemia, Muszkieterów” (str. 89). Anna Mogensen zasłużyła się przy akcji przerzucania duńskich Żydów do Szwecji; była członkiem komórki wywiadowczej Felicja. Elżbieta Zawadzka – w jej biografiach najczęściej podkreśla się fakt, iż była jedyną kobietą w gronie trzystu szesnastu cichociemnych. Władysława Macieszyna to niespełniona miłość Walerego Sławka; jej zimna krew podczas przenoszenia korespondencji do Warszawy, gdzie formowały się Legiony, wzbudziła podziw samego Piłsudskiego. To dzięki niej Niemcom nie udało się zniszczyć Londynu rakietami V2. Malwina Gertler była Węgierką, która informacje zdobywała przez łóżko starszych mężczyzn. Maria Sapieżyna, z uwagi na swoje nazwisko, mogła dotrzeć do papieża Piusa XII, próbując go przekonać, by głośno mówił o prześladowaniach Żydów, ale spotkanie z nim było dla niej „osobistym końcem świata” (str. 239). I wreszcie Krystyna Skarbek, która jest chyba najlepszym, ale i najsmutniejszym, przykładem tezy, że „Polak zrobił swoje, Polak może odejść”.

Kobiety-agentki niejednokrotnie wchodziły prosto w paszczę lwa. Przy niektórych fragmentach aż zamierało mi serce, gdy sobie wyobrażałam, co je może spotkać. Część wykazywała się zimną krwią, inne stawiały na brawurę, ale jedno jest pewne: odwagi im nie brakowało. To ona była najważniejsza w ich działalności, bo uroda i wdzięk, które czasem okazywały się jedyną szansą na przeżycie, liczyły się jednak w drugiej kolejności. Przykre jest to, jak wyglądały ich późniejsze losy, aż do ostatecznego końca. Ale najważniejsza refleksja, jaką wyniosłam z lektury, jest taka, żeby pojawiające się wzruszenie nie przesłoniło sedna ich życia, czyli tego, co robiły, a czemu jesteśmy winni pamięć i szacunek.

„Igły” to zbiór znakomity, przenoszący do codziennej rzeczywistości świata szpiegów i wywiadu. Dzięki niemu mamy możliwość poznania kobiet, które do takiej działalności popychał patriotyzm, czasem miłość, ale także zwyczajny przypadek. Żadna nie traktowała swojego zajęcia w kategoriach drogi kariery, szansy zdobycia odznaczeń i sławy; nie powiedziałabym też, że którejkolwiek przyniosło ono szczęście osobiste. I właśnie z tego powodu, że ja mogę teraz siedzieć i pisać o nich, że także dzięki nim żyję w wolnym kraju, uważam, że kobietom-agentkom należy się nasza wdzięczność, a „Igły” powinny stać się lekturą obowiązkową dla każdego, kto ceni wolność.      

Wyzwania: „Czytamy książki historyczne”, „Grunt to okładka”, „Nie tylko literatura piękna...”, „Polacy nie gęsi”.