Anne Brontë "Lokatorka Wildfell Hall"

Anne Brontë „Lokatorka Wildfell Hall”, MG 2014, ISBN 978-83-7779-177-6, stron 528

I połowa XIX wieku. W dworze Wildfell Hall zamieszkuje młoda kobieta z małym dzieckiem. Jej samotność wzbudza powszechne zaciekawienie wśród sąsiadów i mieszkańców hrabstwa. Dlaczego jest sama? Co się stało z jej mężem? Dlaczego tak niechętnie odwiedza sąsiadów i przyjmuje kurtuazyjne wizyty? Lawina plotek narasta, tym bardziej że dzierżawca majątku, pan Lawrence, nie zdradza żadnych sekretów. Nie ulega jej jedynie Gilbert Markham, syn szlachcica na zagrodzie, który poszedł w ślady ojca. Do tej pory zauroczony był córką pastora, Elizą Millward, ale to tajemnicza Helen Graham wypełnia jego myśli coraz bardziej. Nie może się oprzeć jej powadze, dostojeństwu i klasie, a cała jej postać jawi mu się jako wcielenie doskonałości.

Rodzące się między nimi zaufanie i bliskość skłaniają Helen do przekazania mężczyźnie jej prywatnego dziennika, w którym opisywała przebieg swojego małżeństwa i motywy, które skłoniły ją do odejścia od męża. Ta relacja wstrząśnie Gilbertem, tym bardziej że już wkrótce przeszłość o sobie przypomni, bo nie lubi, gdy pozostawia się ją samej sobie, nie domykając pewnych spraw...

Kontynuuję moje spotkania z twórczością sióstr Brontë. Po ostatnio czytanej „Agnes Grey”, która mnie całkowicie oczarowała i pochłonęła bez reszty, nie mogłam sobie odmówić przyjemności poznania drugiej powieści pióra Anne. Z jednej strony należałoby powiedzieć, że „Lokatorka...” jest zupełnie inna od „Agnes...”, z drugiej można jednak dostrzec pewne znaczące podobieństwa, które wyraźnie pokazują, co tak naprawdę było ważne dla najmłodszej w kolejności córki pastora z Haworth. Ta inność, o której wspomniałam, zaznacza się już na początku powieści, gdy narratorem okazuje się być mężczyzna, młody szlachcic pochłonięty pracą w rodzinnym majątku, sprawujący opieką nad matką i młodszym rodzeństwem. Z podziwem obserwowałam sylwetkę Gilberta kreśloną pewną ręką Anne, jego rozterki, targające nim wątpliwości i sprzeczności. Trzeba więc przyznać, że jeśli chodzi o przyjmowanie pozycji męskiego narratora, żadna z sióstr nie miała z tym najmniejszego problemu – Anne również wyszło to naturalnie, bez sztuczności i przesady. Gdy wraz z Gilbertem zaczynamy czytać dziennik Helen, otwierają nam się oczy na sedno i przesłanie powieści.

Poznajemy kobietę przepełnioną miłością, którą tak bardzo chciałaby kogoś obdarzyć. Wie, że to właśnie uczucie musi stanowić fundament jej małżeństwa, choćby otocznie twierdziło inaczej. Gdy na swojej drodze spotyka Arthura Huntingdona jest przekonana, że to ten właściwy człowiek, choć szybko wychodzi na jaw, że ma on też takie cechy, których ona nie jest w stanie akceptować. Ale chce je miłością i dobrocią wyplenić, i pomóc mężowi wrócić na właściwą ścieżkę. Ale czy to wystarczy, by pokonać tkwiące w nim demony, które coraz silniej dochodzą do głosu: jego egocentryzm, złośliwość i radosną chęć ranienia najbliższych, perwersyjną przyjemność zadawania im bólu? Czy będzie potrafiła wygrać z jego przyjaciółmi, razem z którymi się stacza? I wreszcie, czy wszystkie jej przekonania o trwałości związku, o chrześcijańskim miłosierdziu i wybaczaniu, mogą mieć jeszcze rację bytu, gdy zagrożona jest czystość duszy jej syna? Jak długi jego matka może tak dawać sobą poniewierać? I w imię czego, skoro miłość tak szybko uleciała? Decyzja, którą podejmie Helen, wcale nie będzie łatwa, bo oprócz walki z samą sobą, naraża się na ostracyzm społeczny. Przecież żona jest własnością męża aż po grób. A do tego dochodzi jeszcze kwestia utrzymania, samotna kobieta niewiele miała możliwości do wyboru, jeśli chciała zapewnić sobie niezależność. Naprawdę niełatwe to życie miała Helen.

Opowieść Gilberta ujęła autorka w formę listów do jego przyjaciela. Gdy dodamy to tego notatki Helen, otrzymujemy dwa rodzaje narracji, obydwie pięknie napisane. Anne Brontë posługiwała się wyjątkowym językiem: kunsztownym, wykwintnym, wobec którego z powodzeniem można zastosować określenie „gęsty” lub „esencjonalny”. W „Lokatorce...” nie ma zbyt dużo akcji, wszystko opiera się o emocje i uczucia, a te są widoczne, jak na dłoni, to na nich musimy się skoncentrować, a właściwie nie musimy – chcemy, wręcz się w nich zanurzamy, bo daje to wrażenie obcowania z czymś naprawdę wielkim i wspaniałym, czego chyba z niczym nie da się porównać. Wcale nie przesadzę stwierdzając, że „Lokatorka Wildfell Hall” to literacka uczta – żałuję tylko, że mimo pięciuset stron tak szybko się skończyła.      

Za możliwość przeczytania bardzo dziękuję Wydawnictwu MG.

Wyzwania: „Czytamy książki historyczne”, „Czytamy powieści obyczajowe”.