Jean Des Cars "Kobiety, które zawładnęły Europą"

Jean Des Cars „Kobiety, które zawładnęły Europą”, Muza 2014, ISBN 978-83-7758-707-2, stron 334

Gdyby ktoś zapytał mnie o najsłynniejsze, moim zdaniem, władczynie, niezależnie od czasu i miejsca panowania, pierwszym skojarzeniem byłaby na pewno Anglia i jej trzy wielkie królowe: Elżbieta I, Wiktoria i Elżbieta II. Te dwie pierwsze zapisały się w historii na tyle mocno, także swoim długim panowaniem, że od ich imion nazwano całe epoki. Rządy każdej z nich dla Korony Brytyjskiej były znaczące. Elżbieta I, córka Henryka VIII i ściętej Anny Boleyn, dorastała z piętnem bękarta, zrobiła więc wszystko, by zmazać z siebie to miano; jej panowanie nie bez powodu określa się złotym wiekiem. Wiktoria ster władzy dzierżyła sześćdziesiąt cztery lata i „władała jedną piątą ziem naszego globu i jedną czwartą ludności świata” (str. 156). Na jej królowanie przypadł szybki rozwój i rewolucja techniczna. Do tej pory mówi się o niej: „babka Europy”.

Elżbieta II, jako ostatnia w XX wieku królowa, została namaszczona olejem świętym, czyli otrzymała sakrę. W 2012 r. świętowała jubileusz sześćdziesięciolecia panowania, z niedawno odzyskanym poparciem społecznym. Tworząc swoją publikację o kobietach, które jeszcze długo będą pamiętane, akurat tych trzech postaci Jean Des Cars, francuski dziennikarz, nie mógł pominąć. A kogo jeszcze spotykamy na kartach niniejszej książki?

Sięgamy do dziejów Francji, bo i tam znajdujemy kobiety nietuzinkowe. Wśród nich Katarzyna Medycejska; ta pół-Francuzka uczucie swojego męża, Henryka II, musiała dzielić z jego metresą, Dianą de Poitiers. Przez całe życie walczyła o dziedzictwo swoich synów, a przekleństwem stała się dla niej rzeź w noc świętego Bartłomieja. Maria Antonina to postać wręcz legendarna, której sława nie gaśnie, podsycana filmem i literaturą. Dla swoich poddanych zawsze była „tą obcą”, Austriaczką, a wychowanie odebrane na dworze wiedeńskim miało się nijak do tego, co zastała w Wersalu. W obliczu śmierci wykazała się godnością. Ostatnią cesarzową Francji była Eugenia, żona Napoleona III. Do swojej roli podchodziła bardzo poważnie, była ambitna i zupełnie niezasłużenie nie cieszyła się dobrą opinią.

W dziejach Austrii na szczególną uwagę zasługuje Maria Teresa, cesarzowa i matka Marii Antoniny. „Jest światłą reformatorką, zatroskaną w głównej mierze skonsolidowaniem jedności cesarstwa” (str. 83). Uważała, że ród Habsburgów powinien umacniać swoją potęgę dzięki małżeństwom dynastycznym, wojny zostawiała dla innych. Elżbietę, zwaną Sisi, większość z nas kojarzy zapewne z filmem, w którym w rolę cesarzowej wcieliła się Romy Schneider. Jej największym wrogiem była dworska etykieta, której przestrzegania pilnowała teściowa, arcyksiężna Zofia. Okrutny los nie oszczędzał Sisi, zabierając jej najbliższych, a później ją samą w tragicznych okolicznościach. Zyta, następczyni Sisi, była „ostatnią europejską cesarzową i ostatnią królową Węgier” (str. 245). Znaczną część swojego życia spędziła na wygnaniu, choć wraz ze swoim mężem robiła wszystko, by zakończyć walki I wojny światowej.

W tym gronie nie mogło zabraknąć Katarzyny II, cesarzowej Rosji, choć nam trudno mówić o niej jako o Wielkiej. „Niemka z urodzenia, Rosjanka z przeznaczenia, chce być Francuzką z poglądów” (str. 111). Odnoszone przez nią sukcesy militarne uczyniły z jej nowej, wybranej ojczyzny mocarstwo. Ostatnią przedstawicielką dynastii Wazów była Krystyna, córka Gustawa II Adolfa, zafascynowana jego osobowością i zastępująca mu syna. Nie odpowiadała jej własna płeć, w wieku osiemnastu lat została królem Szwecji, by po siedmiu latach abdykować i ruszyć w podróż po kontynencie. I wreszcie Astrid, królowa Belgów, trochę nieśmiała, skrępowana, gdy miała wystąpić publicznie, do rodziny królewskiej wniosła świeżość. Poddani ją uwielbiali, także za jej działalność dobroczynną. Młode życie przerwał wypadek samochodowy.

Zagadnienie roli kobiet w historii, zwłaszcza tych niewiast, które wyrastały ponad przeciętność i oczekiwania społeczne, dla których funkcje matki i żony były niewystarczające, interesuje mnie coraz bardziej i radością napawa mnie każda lektura podejmująca ten temat. Ma to jednak jedną wadę, a mianowicie powtarzanie się postaci. Są przecież kobiety, które szczególnie mocno trzymały całą władzę w garści, jak np. Elżbieta I, czy Katarzyna II, i tak właściwie trudno dowiedzieć się o nich czegoś nowego, raczej można utrwalać swoją wiedzę. Z tego powodu mnie osobiście najbardziej zaintrygowały rozdziały poświęcone postaciom, o których moja wiedza była znikoma, czyli te o Krystynie, Zycie, Eugenii i Astrid. Żałuję tylko, że chcąc je poznać dokładniej, nie mogę się odwołać do bibliografii, ponieważ autor jej zwyczajnie nie zamieścił. Jest to dość poważne zaniedbanie przy publikacji popularnonaukowej – to właśnie od niej zaczynam taką lekturę, a tutaj spotkała mnie przykra niespodzianka. Jednocześnie jednak muszę zaznaczyć, że pod względem jakości wydania Muza stanęła na wysokości zadania i książka Jeana Des Carsa prezentuje się pięknie, dzięki czemu może stanowić zacną ozdobę biblioteczki.

Z edycjami tego rodzaju, będącymi zestawieniem postaci, można dyskutować, jeśli chodzi o dobór bohaterów. Jestem zdania, że zawsze będzie on subiektywny, w zależności od kryterium przyjętego przez autora. Nie inaczej jest w tym przypadku, bo każdy z nas może inaczej rozumieć słowo „zawładnęły”. Z jednej strony mamy te monarchinie, które rzeczywiście podporządkowały sobie kontynent europejski w wymiarze politycznym, militarnym czy gospodarczym, a z drugiej te, które pełniły bardziej rolę reprezentacyjną, choć jednocześnie zjednały sobie miłość poddanych. Ale jedno jest pewne: prezentację sylwetki każdej z nich czyta się świetnie i całość, mimo wcześniejszych zastrzeżeń, oceniam bardzo pozytywnie.          

„Kobiety, które zawładnęły Europą” mocno wciągają, i choć miałam sobie lekturę dawkować, po jednym rozdziale, uporałam się z nią bardzo szybko, dzięki lekkości stylu Jeana Des Carsa. Postawił on nacisk na swobodny ton narracji i podkreślanie ludzkiego wymiaru każdej monarchini, jej wad i zalet, a nie tylko pomnikowości wynikającej z historycznych zasług. Takie spojrzenie lubię i cieszę się, że miałam przyjemność poznania tej publikacji.

Za egzemplarz recenzencki, przekazany przez Wydawnictwo Muza, dziękuję Panu Rafałowi Pikuła z Business & Culture.

Wyzwania: „Czytamy książki historyczne”, „Grunt to okładka”, „Nie tylko literatura piękna...”.