Kamil Janicki "Damy ze skazą"

Kamil Janicki „Damy ze skazą. Kobiety, które dały Polsce koronę”, Znak Horyzont 2016, ISBN 978-83-240-3466-6, stron 448

Skazane na zapomnienie lub przynajmniej czarną legendę (choć nie wiem, co gorsze) kobiety polskiej historii odzyskują swój utracony blask, a wszystko dzięki temu, że swoje książki zaczął pisać Kamil Janicki. W serii „Prawdziwe historie” zaistniał „Pierwszymi damami II Rzeczypospolitej”; potem przyszły „Upadłe damy II Rzeczypospolitej”, a jeszcze później dość zaskakująco zmienił epokę i dostarczył swoim czytelnikom „Damy Złotego Wieku”, tytuł, według mnie, genialny, w którym stanął po stronie królowej Bony i sprawił, że matka Zygmunta Augusta nabrała w moich oczach prawdziwego życia i przestała się kojarzyć z wredną trucicielką. W zeszłym roku pojawiły się „Żelazne damy. Kobiety, które zbudowały Polskę”. Drugiej części tego ostatniego dzieła naprawdę nie mogłam się doczekać. A zdradzę Wam jeszcze coś – i to dopiero jest ekscytująca wiadomość – na spotkaniu autorskim na Targach Książki w Krakowie autor wspomniał, że chciałby „przejść” przez wszystkie epoki, spoglądając na nie z perspektywy istotnych dla nich kobiet. Prawda, że jest na co czekać? Ja w każdym razie za Kamila Janickiego mocno trzymam kciuki.

Tym razem na pierwszym planie są trzy kobiety. Matylda, siostra cesarza Ottona III; jej córka, Rycheza, późniejsza synowa Bolesława Chrobrego, oraz Przedsława. Ta ostatnia była jego trofeum, wywiezionym z Kijowa po napaści na jej brata, Jarosława, władcę Rusi. Pohańbiona, w gruncie rzeczy niewolnica, na rodzące się polskie imperium rzuci klątwę – wcale nie trudno dostrzec, że stała się ona faktem. Cofając się w czasie, poznajemy losy Matyldy, która miała to nieszczęście, że jej brat był królem? Nieszczęście? Niestety, bo to, że nosił koronę, mądrości wcale mu nie przydawało, skoro własną siostrę potrafił przegrać w kości. Matylda zostaje żoną syna palatyna reńskiego, Ezzona, który nie mógł się poszczycić w zasadzie niczym, żadną pozycją – tę dała mu dopiero rodzina stworzona z siostrą cesarza. Na jej prestiżu i renomie przez długie lata bazować też będzie jedna z ich córek, Rycheza. To ona doprowadzi do koronacji Bolesława Chrobrego, a później będzie walczyć o tron dla swojego syna, Kazimierza Odnowiciela.

Tak w skrócie, takim przeogromnym, można by przedstawić bohaterki „Dam ze skazą”. Nie chcę się rozpisywać na ich temat szczegółowo, bo po pierwsze, ich losy się splatają, a po drugie, opisanie tych zależności odebrałoby przyjemność czytania. A ta jest naprawdę olbrzymia. Pozycja ta, jak stwierdził sam autor, w żadnym razie nie jest naukowa – to raczej jedna z prób interpretacji zamierzchłej przeszłości. A interpretacje Janickiego to ja wprost uwielbiam. Tu wszystko jest tak spójne, tak wiarygodne, układa się w logiczną całość, że łatwo przyjąć, iż właśnie tak to wszystko wyglądało.   

Historyk stawia sobie „za cel przywrócenie do życia pewnej epoki” (str. 380) – i to na pewno mu się udaje. Jak nie przepadam za średniowieczem, tak od wydarzeń przedstawionych w książce naprawdę nie mogłam się oderwać. Drugie zadanie – „odtworzyć losy niesłusznie pogardzanych i lżonych kobiet” (tamże) – również zrealizował w fantastyczny sposób. A biorąc pod uwagę, że „żadna z tych niezwykłych dam nie doczekała się własnej, pełnoprawnej biografii” (tamże), tym bardziej należy się cieszyć, że powstały „Damy ze skazą” i je doceniać. Kolejny raz jestem pod wielkim wrażeniem talentu, erudycji i wiedzy oraz pasji Kamila Janickiego. I oczywiście czekam na więcej takich wyśmienitych lektur. 

Za możliwość przeczytania bardzo dziękuję Wydawnictwu Znak.