"Pilecki. Śladami mojego taty"

„Pilecki. Śladami mojego taty”, Z Andrzejem Pileckim rozmawiają Mirosław Krzyszkowski i Bogdan Wasztyl, Znak Horyzont 2015, ISBN 978-83-240-3437-6,  stron 320

Mówi się czasem, że nie ma sprawiedliwości na tym świecie. Myślę sobie jednak, że do pewnego stopnia jest. Skąd taki wniosek? Z obserwacji historii. Po teoretycznym zakończeniu II wojny światowej, w Polsce toczyła się zaciekła walka o wyeliminowanie ze społeczeństwa działaczy niepodległościowych i konspiracyjnych, inteligencji, przedstawicieli wojska i partyzantów ukrywających się w lasach – wszystkich, którzy nie godzili się z nowym porządkiem i narzuconym siłą ustrojem. Nowa władza rozbudowała aparat „bezpieczeństwa”, a jego członkowie systematycznie mordowali własnych rodaków. Nie wystarczało im pozbawianie ich życia, za rozkazem śmierci szedł rozkaz wymazywania z pamięci – nie oddawano ciał rodzinom, a wrzucano do masowych grobów; obrzucano obelgami i propagandowymi określeniami. Ale oprawcom nie udało się zatrzeć całkowicie śladów po tych wybitnych ludziach. Pamiętały rodziny, pamiętali bliscy, a przyszedł wreszcie czas, że pamięta całe społeczeństwo. Powstają kolejne książki o pokoleniu Żołnierzy Wyklętych; kręci się filmy dokumentalne i fabularne; głośno mówi się o działaniach IPN-u w zakresie poszukiwania grobów działaczy antykomunistycznego podziemia; coraz więcej szkół nosi imiona bohaterów. Jednym z nich, skazanych na zapomnienie, a ocalonych w ludzkiej pamięci, jest rotmistrz Witold Pilecki.

Jego nazwisko stało mi się szczególnie bliskie po przeczytaniu wstrząsającej książki Małgorzaty Szejnert „Śród żywych duchów”, na okładce której rotmistrz widnieje. Wiedziałam o nim m. in. właśnie to, że był jednym z tych, których zabito strzałem w tył głowy oraz że dobrowolnie trafił do obozu w Oświęcimiu. Gdy zobaczyłam książkę, w której o wielkim ojcu opowiada jego syn, uznałam ją za lekturę dla siebie obowiązkową.

Mirosław Krzyszkowski i Bogdan Wasztyl biorą udział w „Projekcie: Pilecki”, uznanym za Wydarzenie Historyczne 2014 roku. W jego ramach powstał film dokumentalny „Ucieczka z piekła”. Śladami Witolda Pileckiego”; we wrześniu tego roku odbędzie się premiera fabularyzowanego dokumentu „Pilecki” z Marcinem Kwaśnym w tytułowej roli. Niniejsza książka również wpisuje się w to przedsięwzięcie i jest interesująca pod każdym względem. Od razu muszę też dodać, że tak właściwie można ja oceniać chyba tylko pod kątem formy, bo na pewno nie treści – bo jak oceniać czyjeś życie? A to, jak kierował swoim losem rotmistrz Pilecki, zasługuje tylko na słowa wielkie, ale że równocześnie wyłania się z kart książki jego obraz jako człowieka skromnego, wiele od siebie wymagającego, nieoczekującego pochwał i zaszczytów, to wydają się one jakoś nie na miejscu, choć naprawdę mu się należą. Z kolei los dzieci Witolda Pileckiego, jako potomków „wroga ludu”, także nie należał do łatwych, a jednak jego syn nie robi z nich ofiar, współczucia czy litości również nie oczekuje. Jest szczęśliwy, że pamięć o ich ojcu trwa; że on sam z siostrą żyli zgodnie z przekazanymi przez tatę wartościami. Inne określenia czy zdania, poza tym jednym: tę książkę naprawdę trzeba przeczytać, nie są już chyba potrzebne.

Andrzej Pilecki w rozmowie z autorami opowiada o wszystkich etapach życia swojego ojca: o jego młodości; o walce o wschodnie granice kraju; o międzywojniu; o udziale w kampanii wrześniowej i działalności konspiracyjnej w Warszawie; o pobycie w Auschwitz i ucieczce z obozu; o powstaniu warszawskim, oflagu i armii Andersa; wreszcie o aresztowaniu, procesie pokazowym i wykonaniu wyroku. Szczególnie przejmujące są wypowiedzi o nadziei na odnalezienie ciała rotmistrza. Mówi także o rodzinie, jak sobie radzili w PRL-u i czasach obecnych, a także o tym, jak odwiedzał miejsca związane z ojcem i pamięcią o nim. Przerywane są one historiami z planu filmowego – dało to naprawdę bardzo dobry efekt, a zarazem zachęciło do tego, by na pewno pójść do kina na gotowy film.

Podsumowując. Uważam, że to bardzo ważne, że taka książka powstała. Daje ona szansę poznania bohatera narodowego z innej perspektywy, niż ma to miejsce w oficjalnych, naukowych biografiach. To przede wszystkim portret człowieka rodzinnego, ale przy tym zawsze odpowiedzialnego: za losy bliskich, ale i za ojczyznę, za którą, jeśli trzeba, płaci się najwyższą cenę. Warto poznać bliżej jego losy, znać tylko jego nazwisko to za mało.   

Za możliwość przeczytania bardzo dziękuję Wydawnictwu Znak.

Wyzwanie: „Polacy nie gęsi”.